Τον Ιανουάριο του 1959, το Methane Pioneer, ένα ανακαινισμένο φορτηγό
πλοίο του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, απέπλευσε από την Λουιζιάνα για
το Ηνωμένο Βασίλειο. Ήταν μια ιστορική στιγμή: Το Methane Pioneer ήταν
το πρώτο [1] δεξαμενόπλοιο που μετέφερε υγροποιημένο φυσικό αέριο
(liquefied natural gas ,LNG). Το ταξίδι σηματοδότησε την έναρξη μιας
νέας εποχής στο παγκόσμιο ενεργειακό εμπόριο. Μισό αιώνα μετά, το
παγκόσμιο εμπόριο υγροποιημένου φυσικού αερίου έχει απογειωθεί, με
επικεφαλής χώρες όπως η Αλγερία, η Αυστραλία, η Ινδονησία και το Κατάρ.
Αλλά εκτός από έναν μικρό τερματικό [σταθμό] στην Αλάσκα, οι Ηνωμένες
Πολιτείες έχουν μείνει στο περιθώριο, μέχρι σήμερα [2].
Στα τέλη Φεβρουαρίου, σάλπαρε η πρώτη μεγάλης κλίμακας μεταφορά
υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις νοτιότερες πολιτείες. Το ορόσημο
αυτό σηματοδότησε μια εντυπωσιακή μεταστροφή. Πριν από μια δεκαετία, οι
Αμερικανοί σχεδίαζαν δεκάδες έργα για την εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού
αερίου για να καλυφθεί η αυξανόμενη ζήτηση και οι μειούμενες
προμήθειες. Οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούσαν ότι το Ιράν, το Κατάρ και
η Ρωσία θα κυριαρχούσαν στην παροχή φυσικού αερίου τα επόμενα χρόνια.
Αυτές οι χώρες κατείχαν μακράν τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου
στον κόσμο και χρησιμοποίησαν την θέση τους ως μονοπωλιακοί προμηθευτές
σε πολλές χώρες, για γεωπολιτική μόχλευση. Το 2008, ο Ιρανός υπουργός
Πετρελαίου μέχρι που ανακοίνωσε [3] ότι οι χώρες αυτές θα μπορούσαν να
αποτελέσουν για το αέριο ένα ισοδύναμο του Οργανισμού Πετρελαιοπαραγωγών
Χωρών, το καρτέλ που έχει ελέγξει την παροχή πετρελαίου και επηρεάζει
τις τιμές του πετρελαίου από το 1960.
Αλλά μετά ήρθε η επανάσταση του σχιστολιθικού φυσικού αερίου. Η
σχιστολιθική έκρηξη της τελευταίας δεκαετίας έχει φέρει στους
καταναλωτές των ΗΠΑ εξαιρετικά μειωμένες τιμές φυσικού αερίου και
βοήθησε να εκτοπιστεί ο άνθρακας και να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου
του άνθρακα, έστω και αν έχει εγείρει ανησυχίες σχετικά με τοπικές
περιβαλλοντικές επιπτώσεις [4]. Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι
σύντομα καθαρός εξαγωγέας φυσικού αερίου. Μέχρι το 2020, ο όγκος του
παγκόσμιου εμπορίου υγροποιημένου φυσικού αερίου θα αυξηθεί έως και κατά
50%, σχεδόν εξ ολοκλήρου χάρη στις Ηνωμένες Πολιτείες και την
Αυστραλία. Το Ιράν, το Κατάρ και η Ρωσία αγωνίζονται να διατηρήσουν το
μερίδιό τους στην αγορά. Παρά το γεγονός ότι πολλά παραμένουν αβέβαια
[5], οι εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου των ΗΠΑ μπορεί να αλλάξουν
την ενεργειακή γεωπολιτική [6] στα χρόνια που έρχονται.
ΜΙΑ ΕΝΙΑΙΑ ΑΓΟΡΑ
Σε αντίθεση με το αργό πετρέλαιο, το οποίο είναι εύκολο να μεταφερθεί
και να αποθηκευθεί, η μεταφορά του φυσικού αερίου σε παγκόσμιο επίπεδο
είναι μια δύσκολη δουλειά. Το αέριο πρέπει πρώτα να μετατραπεί σε υγρή
μορφή με ψύξη στους περίπου μείον 260 βαθμούς Φαρενάιτ (-160 βαθμούς
Κελσίου). Τότε θα πρέπει να φορτωθεί σε ειδικά σχεδιασμένα δεξαμενόπλοια
για την μεταφορά του, πριν μετατραπεί ξανά σε αέριο στους τερματικούς
σταθμούς εισαγωγής. Ως αποτέλεσμα αυτών των προκλήσεων, η ανάπτυξη μιας
παγκόσμιας αγοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου έχει μείνει πολύ πίσω σε
σύγκριση με εκείνην του πετρελαίου.
Αντ’ αυτού, το φυσικό αέριο συνήθως μεταφέρεται μέσω αγωγών μεταξύ
σταθερών σημείων. Η τιμή του φυσικού αερίου συχνά συνδεόταν με την τιμή
του πετρελαίου, διότι τα δύο καύσιμα ήταν παραπλήσια εναλλακτικά στην
παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κατά τις πρώτες ημέρες του εμπορίου
φυσικού αερίου.
Το σύστημα αγωγών έχει δώσει στους προμηθευτές φυσικού αερίου που
είναι πρόθυμοι να ασκήσουν την μόχλευσή τους, μεγαλύτερη επιρροή [7] επί
των εισαγωγικών χωρών από όση στους προμηθευτές πετρελαίου. Οι
περισσότεροι εισαγωγείς δεν μπορούν απλώς να αγοράζουν φυσικό αέριο από
άλλη χώρα, σε περίπτωση διαφωνίας. Και αν οι εξαγωγείς απειλούν να
σταματήσουν την παροχή, οι εισαγωγείς έχουν λίγες επιλογές, αν θέλουν να
κρατήσουν τα φώτα τους αναμμένα.
Αλλά η επανάσταση του σχιστολιθικού φυσικού αερίου [8] έχει την
δυνατότητα να τα αλλάξει όλα αυτά. Ήδη, η σχιστολιθική ραγδαία ανάπτυξη
έχει σταματήσει την ανάγκη για εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου
στις Ηνωμένες Πολιτείες, απελευθερώνοντας τον εφοδιασμό από μέρη όπως το
Κατάρ ώστε να ρέει αλλού και να δημιουργεί περισσότερο ανταγωνισμό [9].
Η εξαγωγή αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου θα επιταχύνει αυτήν
την διαδικασία. Το αμερικανικό φυσικό αέριο μπορεί να πωλείται
οπουδήποτε στον κόσμο σε τιμές spot που βασίζονται στην αγορά,
ενθαρρύνοντας την δημιουργία μιας ολοκληρωμένης παγκόσμιας αγοράς.
Πλέον, η τιμή του φυσικού αερίου θα αντανακλά με μεγαλύτερη ακρίβεια την
προσφορά και την ζήτηση για το αγαθό, και η παγκόσμια αγορά φυσικού
αερίου θα έρθει σταδιακά να μοιάσει περισσότερο με εκείνη του
πετρελαίου. Και όσο αυξάνεται η προσφορά [10], οι καταναλώτριες χώρες θα
απολαύσουν περισσότερη δύναμη.
ΝΙΚΗΤΕΣ ΚΑΙ ΧΑΜΕΝΟΙ
Οι Ευρωπαίοι πελάτες γνωρίζουν πολύ καλά την γεωπολιτική επιρροή που
ήταν σε θέση να ασκήσουν οι κυρίαρχοι προμηθευτές φυσικού αερίου όπως η
Ρωσία. Η Ρωσία σταμάτησε τις εξαγωγές της προς την Ουκρανία το 2006 και
το 2009 μετά από διαφωνίες σχετικά με τις πληρωμές. Όπως αποκάλυψε
πρόσφατα μια πρόσφατη αντιμονοπωλιακή έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η
Gazprom, η μεγαλύτερη εταιρεία φυσικού αερίου της Ρωσίας, έχει
χρησιμοποιήσει επίσης την κυρίαρχη δύναμή της στην αγορά στην Κεντρική
και Ανατολική Ευρώπη για να εμποδίσει την ολοκλήρωση των αγορών φυσικού
αερίου της περιοχής, προσπαθώντας να διατηρήσει τον έλεγχο σε έναν
βασικό αγωγό διέλευσης στην Πολωνία και να πιέσει την Βουλγαρία να
υποστηρίξει ένα σχέδιο για αγωγό φυσικού αερίου ως προϋπόθεση για την
συνέχιση της παροχής φυσικού αερίου.
Ωστόσο, καθώς το LNG θα πλημμυρίζει την παγκόσμια αγορά, πολύ
περισσότερο αμερικανικό φυσικό αέριο θα κατευθυνθεί προς την Ευρώπη, και
θα δημιουργήσει σοβαρές προκλήσεις για την Ρωσία. Κατά τα τελευταία
αρκετά χρόνια, η Ρωσία έχει στοιχηματίσει σε τεράστια στρατηγικά έργα
αγωγών φυσικού αερίου, όπως το εξαιρετικά αμφιλεγόμενο Nord Stream 2,
που συνδέει την Ρωσία με την Γερμανία παρακάμπτοντας την Ουκρανία˙ το
έργο Turkish Stream, που προορίζεται να συνδέσει την Ρωσία με την
Τουρκία και την Νοτιοανατολική Ευρώπη˙ Και το σύστημα αγωγών Power of
Siberia που συνδέει την Ανατολική Σιβηρία με την Κίνα. Στην εποχή του
φθηνού, ευέλικτου και άφθονου υγροποιημένου φυσικού αερίου, ωστόσο, η
Ρωσία δύσκολα μπορεί να δικαιολογήσει τα μεγάλα κόστη αυτών των
μεγα-σχεδίων, ιδιαίτερα εάν θα αποφέρουν στην Μόσχα μικρό γεωπολιτικό
όφελος.
Την ίδια στιγμή, η Ρωσία άργησε να μπει στο παιχνίδι του LNG. Η
Gazprom επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη σχεδίων στρατηγικών αγωγών και στην
Novatek, τον μεγαλύτερο ανεξάρτητο παραγωγό φυσικού αερίου της Ρωσίας,
χορηγήθηκε μόνο μια άδεια εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου το 2013.
Ως αποτέλεσμα, η Ρωσία είναι πιθανό να ολοκληρώσει μόνο ένα επιπλέον
έργο υγροποιημένου φυσικού αερίου μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Οι λίγοι
άλλοι προτεινόμενοι τερματικοί [σταθμοί] είναι πιθανό να αναβληθούν
καθώς το σημερινό κύμα των αμερικανικών και αυστραλιανών σχεδίων, και η
χαμηλή τιμή των συμβάσεων παροχής φυσικού αερίου με ρήτρα πετρελαίου,
τους έχει καταστήσει μη ανταγωνιστικούς.
Από τότε που ξέσπασε η κρίση στην Ουκρανία το 2014, η Ευρώπη έχει
εντείνει τις προσπάθειές της να μειώσει την ευαισθησία της στις
μεταβολές των ρωσικών προμηθειών φυσικού αερίου, που αποτελούν
περισσότερο από το 40% των ευρωπαϊκών εισαγωγών φυσικού αερίου. Τον
Φεβρουάριο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πιο πρόσφατη
στρατηγική ενεργειακής ασφάλειάς της, την Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση,
μια προσπάθεια να δημιουργήσει μιας κοινή αγορά ενέργειας σε ολόκληρη
την Ευρώπη. Επανέλαβε προηγούμενες εκκλήσεις για να προστεθούν
περισσότερες διασυνδέσεις αγωγών και δυνατότητες αντίστροφης ροής, κάτι
που θα επιτρέψει στο αέριο να ταξιδεύει πιο αποτελεσματικά από χώρα σε
χώρα. Και κάλεσε για περισσότερους τερματικούς [σταθμούς] υποδοχής
υγροποιημένου φυσικού αερίου, έτσι ώστε οι ευρωπαϊκές χώρες να μπορούν
να εισάγουν φυσικό αέριο που αποστέλλεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και
αλλού. Τέτοιοι τερματικοί μπορούν να χρησιμεύσουν ως μοχλός στις
διαπραγματεύσεις με τους προμηθευτές: Η Λιθουανία πρόσφατα έχτισε έναν
νέο τερματικό σταθμό εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου και τον
χρησιμοποίησε για να διαπραγματευτεί μια έκπτωση 25% από την Gazprom.
Αν η χωρητικότητα των ΗΠΑ σε υγροποιημένο φυσικό αέριο και η παραγωγή
ευρωπαϊκού [αερίου] αμφότερα υπολείπονται των προσδοκιών, η Ρωσία
μπορεί να είναι σε θέση να διατηρήσει τον όγκο των εξαγωγών της στην
Ευρώπη, χωρίς να προβεί σε σημαντικές παραχωρήσεις. Το πιο πιθανό
σενάριο, ωστόσο, είναι ότι η Ρωσία θα προσπαθήσει να διατηρήσει το
μερίδιο αγοράς της με την μείωση των τιμών της και με την χρήση των
περισσότερων από 150 δισεκατομμύρια κυβικών μέτρων ετήσιας χαμηλού
κόστους πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας για να παραγκωνίσει από την
ευρωπαϊκή αγορά τις εισαγωγές από τις ΗΠΑ.
Αν συμβεί αυτό, οι εξαγωγές του αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού
αερίου μπορεί να έχουν το παράδοξο αποτέλεσμα να αυξήσουν την εξάρτηση
της Ευρώπης από την Ρωσία σχετικά με το φυσικό αέριο. Ωστόσο, οι
Ευρωπαίοι καταναλωτές θα δουν τις ήδη χαμηλές τιμές του φυσικού αερίου
να μειώνονται ακόμη περισσότερο εάν η Ρωσία αποφασίσει να ξεκινήσει έναν
«πόλεμο τιμών» στο αμερικανικό LNG. Εφ’ όσον υπάρχει πλεόνασμα
προσφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου και οι Ηνωμένες Πολιτείες
παραμένουν περιθωριακός προμηθευτής, η ίδια η ύπαρξη της εξαγωγικής
ικανότητας αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου θα μπορούσε να
καλύψει αποτελεσματικά τις ευρωπαϊκές τιμές spot φυσικού αερίου στο
μεταβλητό κόστος της παροχής αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου
προς την Ευρώπη, ακόμη και αν πρακτικά λίγο αμερικανικό αέριο φθάσει
στην Ευρώπη.
Εξίσου σημαντικό, η επιλογή για την εισαγωγή αμερικανικού
υγροποιημένου φυσικού αερίου θα βοηθήσει την Ευρώπη να μειώσει την
γεωπολιτική επιρροή της Ρωσίας. Αν η Ρωσία επρόκειτο να απειλεί να
κλείνει τις στρόφιγγες, μια πιο διασυνδεδεμένη και ολοκληρωμένη
ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου θα μπορούσε να φέρει πιο εύκολα
εναλλακτικές πηγές φυσικού αερίου.
Η Ρωσία δεν είναι η μόνη χώρα που θα αποδυναμωθεί από το αμερικανικό
LNG . Το Κατάρ έχει απολαύσει έναν βαθμό τιμολογιακής ισχύος σε
ορισμένες από τις εξαγωγικές αγορές του, και ήταν σε θέση να
εκμεταλλευτεί την διαφορά των τιμών υγροποιημένου φυσικού αερίου μεταξύ
των ευρωπαϊκών και των ασιατικών αγορών για να επιλέξει πού θα στείλει
τις εξαγωγές του. Το αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο, ωστόσο, θα
είναι επίσης σε θέση να «κυμαίνεται» μεταξύ του Ατλαντικού και του
Ειρηνικού, και θα επισκιάσει σύντομα το Κατάρ ως η μεγαλύτερη πηγή της
ευέλικτης προμήθειας υγροποιημένου φυσικού αερίου, υπονομεύοντας έτσι
την ικανότητα της Ντόχα να ασκεί τιμολογιακή ισχύ. Πέρυσι, για
παράδειγμα, η ινδική Petronet αμφισβήτησε μια από τις μακροπρόθεσμες
δυσμενείς συμβάσεις φυσικού αερίου της με την εταιρεία του Κατάρ Rasgas
και κέρδισε σημαντικές παραχωρήσεις. Τέτοιες κινήσεις θα είναι πιο
πιθανές μόνο εν μέσω αυξημένου ανταγωνισμού εξαιτίας του αμερικανικού
υγροποιημένου φυσικού αερίου και των άλλων προμηθευτών.
Ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας αύξησης της προσφοράς, το μερίδιο του
Κατάρ στην αγορά υγροποιημένου φυσικού αερίου θα συρρικνωθεί και οι
χαμηλές τιμές του φυσικού αερίου θα μειώσουν τα έσοδα των εξαγωγέων του.
Οι χώρες που αγοράζουν φυσικό αέριο από το Κατάρ θα πιέσουν για όλο και
πιο ευέλικτες συμβάσεις και θα απορρίπτουν τις παραδοσιακά
προσαρμοζόμενες με το πετρέλαιο τιμές του, αν και η πλειονότητα των
μακροπρόθεσμων συμβάσεων του Κατάρ δεν προβλέπουν ανανέωση μέχρι το
2020. Και τα μαζικά λογιστικά και δημοσιονομικά πλεονάσματα που διατηρεί
το Κατάρ πιθανότατα θα γυρίσουν σε ελλείμματα στο εγγύς μέλλον.
ΑΒΕΒΑΙΟΙ ΚΑΙΡΟΙ
Η πραγματική γεωπολιτική επίδραση εξαρτάται από το πώς η αγορά του
φυσικού αερίου θα εξελιχθεί κατά τα επόμενα έτη. Με δεδομένη την
πρόσφατη ιστορία, λίγοι θα προέβλεπαν [11] με μεγάλη εμπιστοσύνη τις
προοπτικές για το αμερικανικό LNG και την ζήτηση για το παγκόσμιο αέριο.
Το 2011, μια ειδική έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας
(International Energy Agency, ΙΕΑ) προανήγγειλε [12] την άφιξη μιας
«Χρυσής Εποχής του φυσικού αερίου». «Το μέλλον για το φυσικό αέριο είναι
φωτεινό», διακήρυξε η ΙΕΑ με αυτοπεποίθηση. Υπέθεσαν ότι η ζήτηση θα
παραμείνει ισχυρή, υποστηριζόμενη από την άφθονη προσφορά από το
σχιστολιθικό αέριο και από το αυξανόμενο εμπόριο του υγροποιημένου
φυσικού αερίου. Πέντε χρόνια αργότερα, η ευρωπαϊκή ζήτηση φυσικού αερίου
είναι σε παρακμή και η ασιατική ζήτηση επιβραδύνεται, έχοντας υποστεί
πιέσεις από τον φθηνό άνθρακα, τις [όλο και] φθηνότερες ανανεώσιμες
πηγές ενέργειας και μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις, την πολιτική για
το κλίμα που έχει στηρίξει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλλά απέτυχε
να αποτρέψει την χρήση άνθρακα.
Επιπλέον, η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου (και ως εκ τούτου των
τιμών του φυσικού αερίου που συνδέονται με εκείνες του πετρελαίου) και
το επόμενο κύμα της προσφοράς LNG έχουν αφήσει κάποιους αναλυτές
δύσπιστους ακόμα και για το αν θα υπάρξει αρκετή παγκόσμια ζήτηση για
τις εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου των ΗΠΑ. Καθώς το χάσμα μεταξύ
των τιμών του φυσικού αερίου μεταξύ ΗΠΑ και Ασίας στενεύει, η κατασκευή
νέων τερματικών σταθμών εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου μπορεί να
έχει λιγότερο οικονομικό νόημα.
Αυτή τη στιγμή, όμως, τα πέντε έργα που βρίσκονται τώρα σε εξέλιξη
στις Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να είναι πιθανό να είναι κερδοφόρα
και να προχωρήσουν προς τα εμπρός, προμηθεύοντας τον κόσμο με σχεδόν
εννέα δισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου ημερησίως, σχεδόν όσα
βάζει στην αγορά κάθε μέρα και το Κατάρ, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας
υγροποιημένου φυσικού αερίου παγκοσμίως. Εάν η ζήτηση για LNG αυξάνεται
στο μέλλον, όπως δείχνουν οι τρέχουσες προβλέψεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες
είναι καλά τοποθετημένες για να το παρέχουν: Έχουν ένα σταθερό πολιτικό
περιβάλλον και οι τερματικοί τους κατασκευάζονται σχετικά φθηνά.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες μόλις πριν από μια δεκαετία
προβλεπόταν να γίνουν ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς φυσικού
αερίου στον κόσμο, καλούνται τώρα να αναδυθούν ως μια παγκόσμια
υπερδύναμη αερίου. Αυτή η ιστορική μετατόπιση θα βελτιώσει την
ενεργειακή ασφάλεια των συμμάχων τους και θα υπονομεύσει την γεωπολιτική
επιρροή των αντιπάλων τους. Και, ίσως το πιο σημαντικό, καθώς θα
προκύπτει μια πιο αποτελεσματική αγορά φυσικού αερίου, οι άνθρωποι σε
όλο τον κόσμο θα έχουν καλύτερη πρόσβαση στην ενέργεια.
(Foreign Affairs, Council on Foreign Relations)
από:
Δημοσιογραφικό ενημερωτικό portal για την ενέργεια