Το «γερμανικό μοντέλο» και οι εργασιακές μεταρρυθμίσεις στην ΕΕ

ΠΗΓΗ: Attack: Συλλογικότητα ενάντια σε επισφάλεια και ανεργία

Τι είναι αυτό που ενώνει τους νόμους για την εργασία στην Ελλάδα των μνημονίων, το εργασιακό νομοσχέδιο στη Γαλλία, και τη Γερμανία στις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα; Πώς η ίδια Γερμανία, που αποκαλούταν ασθενής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με υψηλά ποσοστά ανεργίας, κατέληξε να αποτελεί το παράδειγμα για τις προτεινόμενες «μεταρρυθμίσεις» που σκιαγραφούν το τοπίο αυτού που κωδικά ονομάζουμε εργασιακό μεσαίωνα; Οι διαδηλώσεις στη Γαλλία ενάντια στο νομοσχέδιο για τα εργασιακά συνεχίζουν να είναι μαζικές και μαχητικές, με την κυβέρνηση να επιλέγει να παρακάμψει την ψήφιση από τη Βουλή και να επιβάλλει απαγόρευση σε συγκεκριμένα άτομα να συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις, κινητοποιήσεις που συναντούν τη διαρκώς αυξανόμενη  επιθετικότητα από την πλευρά της αστυνομίας. Σε τι αντιτίθενται τελικά εργαζόμενοι και νεολαία στη Γαλλία;

Στο παρακάτω άρθρο παρουσιάζεται το γερμανικό μοντέλο και ο εμπνευστής του, ο Πέτερ Χαρτζ. Ίσως κάποιος στις γραμμές αναγνωρίσει πλευρές της επιβαλλόμενης πολιτικής εδώ, ίσως δει εικόνες από τα μέτρα που μένει να έρθουν. Η λογική της κατάρρευσης της σταθερής εργασίας και η αντικατάστασή της με επισφαλείς σχέσεις για τη συνέχιση της κερδοφορίας βρήκε στο πρόσωπο του Χαρτζ έναν εξαιρετικά χρήσιμο εκφραστή. Με μια σειρά νομοσχεδίων μέχρι το 2005 επιτυγχάνεται η φτωχοποίηση μεγάλου τμήματος του κόσμου της εργασίας, ενώ θεσμοθετούνται μορφές εργασίας ακραίας εκμετάλλευσης με πρόσχημα την αντιμετώπιση της ανεργίας. Στο τέλος  του άρθρου αναφέρονται ορισμένα στοιχεία σχετικά με το πώς χρησιμοποιήθηκε η μείωση του χρόνου εργασίας για μείωση του μισθού στους εργαζόμενους. Η επίθεση στο χρόνο εργασίας βρίσκεται στο επίκεντρο της στρατηγικής του κεφαλαίου, όπως και ο μισθός των εργαζομένων. Τα κέρδη συνεχίζουν να αυξάνονται, ενώ τα ποσοστά ανεργίας δεν αλλάζουν. Αντί για ανέργους έχουμε πλέον φτωχούς μισο-εργαζόμενους. Το αίτημα, όμως, για μείωση των ωρών εργασίας, ενταγμένο σε ένα εργατικό  πρόγραμμα αντεπίθεσης, αποτελεί πραγματικά ένα αίτημα που απαντά στις ανάγκες της σύγχρονης εργατικής τάξης. Απαντά στο ερώτημα «με τι όρους θέλουμε να ζούμε».

Μετάφραση Δήμητρα Κοντοέ

Μήπως πίσω από το εργασιακό νομοσχέδιο κρύβεται το «γερμανικό μοντέλο»;

Damien Bernard

Ενώ η κυβέρνηση και το εργασιακό της νομοσχέδιο τείνουν να θέσουν υπό ερώτημα το σύνολο των κεκτημένων του εργατικού κινήματος, κατακτήσεις δεκάδων ετών αγώνων, είναι καλό να θυμηθούμε το Μάϊο του 2013. Τότε, ο Φρανσουά Ολάντ, καλεσμένος για την επέτειο ίδρυσης του γερμανικού SPD, και ενώ είχε ήδη συμπληρωθεί ο πρώτος χρόνος της πρωθυπουργίας του, εξυμνούσε τις μεταρρυθμίσεις του Σρέντερ, εκείνες που θα «διέσωζαν τη γερμανική ανταγωνιστικότητα», και δήλωνε: «Η πρόοδος συνεπάγεται επίσης γενναίες μεταρρυθμίσεις για τη διαφύλαξη της εργασίας και για την πρόβλεψη των κοινωνικών και πολιτισμικών μεταβολών, κατά τα πρότυπα του Γκέρχαρτν Σρέντερ. Οι μεταρρυθμίσεις έδωσαν τη δυνατότητα στη χώρα σας να βρίσκεται σήμερα σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με τις υπόλοιπες. Δεν πρόκειται για εύκολες αποφάσεις, αλλά τίποτα στέρεο δεν οικοδομείται εάν δεν έχει βάσεις στην πραγματικότητα». Τρία χρόνια πριν το τέλος της δεύτερής του θητείας, ο Γκέρχαρτν Σρέντερ, είχε προχωρήσει κι εκείνος σε αντιμεταρρυθμίσεις με στόχο την εκποίηση του συνόλου των κεκτημένων του γερμανικού εργατικού κινήματος. Ο ίδιος έχασε για λίγο στις εθνικές εκλογές του 2005. Και τώρα, 13 χρόνια μετά, ο παραλληλισμός με το δικό μας εργασιακό νομοσχέδιο είναι πασιφανής. Μπορούμε να αναρωτηθούμε εάν σήμερα, 15 μήνες μετά από την πύρρειο νίκη του, μήπως ο Ολάντ μεταμορφώνεται σε Σρέντερ; Αναδημοσιεύουμε εδώ ένα άρθρο από τον Φεβρουάριο του 2014.

Την επομένη της ανακοίνωσης του Συμφώνου ευθύνης από τον πρέδρο Ολάντ, μια γερμανική εφημερίδα του Σάαρλαντ δημοσίευε ότι ο Πέτερ Χαρτζ, πρώην οικονομικός σύμβουλος του Γκέρχαρτν Σρεντερ, θα προσλαμβανόταν ως σύμβουλος του Ολάντ. Τα Ηλύσια Πεδία το διαψεύδουν αλλά επιβεβαιώνουν άτυπες συναντήσεις μεταξύ Ολάντ και Χάρτζ, με πρωτοβουλία του δεύτερου. Ποιος είναι λοιπόν αυτός ο παράξενος κύριος Χάρτζ; Γενικά, μας είναι γνωστός για τις αμέριστες υπηρεσίες που προσέφερε στον Σρέντερ. Αλλά η μακρά του πορεία που λειτούργησε σαν ταφόπλακα στις κατακτήσεις των εργαζομένων ξεκινά πολύ νωρίτερα…

«Καλύτερα λίγη παρά καθόλου δουλειά»
Πέτερ Χαρτζ, νεκροθάφτης των γερμανικών κοινωνικών κεκτημένων, άτυπος σύμβουλος του Φρανσουά Ολάντ.

«Όσοι μπορούν αλλά δε θέλουν να δουλέψουν, δεν μπορούν να στηρίζονται στην αλληλεγγύη της κοινωνικής πρόνοιας. Στην κοινωνία μας, κανένας δεν έχει δικαίωμα στην τεμπελιά»
Γκέρχαρντ Σρέντερ, σοσιαλδημοκράτης, πρώην καγκελάριος της Γερμανίας.

Πέτερ Χαρτζ, από την αδράνεια της απόσυρσης σε αναζήτηση επανειδίκευσης;

Ο Πέτερ Χαρτζ συνταξιοδοτήθηκε στο Σάαρλαντ, την περιοχή που βρίσκεται στα σύνορα της Γερμανίας με τη Γαλλία απ’ όπου και κατάγεται, ένα βιομηχανικό προπύργιο με σοσιαλδημοκρατική παράδοση. Γόνος μεταλλουργού, είναι ιδιοκτήτης ενός ιπποτροφείου και ασχολείται με τις δύο του μονάδες. Η μία αποβλέπει στην καλύτερη διείσδυση του Σάρλαντ στο χάρτη της παγκοσμιοποίησης, ενώ η άλλη απευθύνεται στους μακροχρόνια άνεργους βάσει του καθεστώτος του «Minipreneur[1]», αντίστοιχου της αυτόνομης επιχειρηματικότητας. Μέλος του γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, για να είναι απρόσκοπτα αφοσιωμένος στα άλογά του λαμβάνει σύνταξη 25.000 ευρώ το μήνα για τη θέση που κατείχε στη Volkswagen ως επικεφαλής του τμήματος ανθρωπίνων πόρων.

Ένας υπεύθυνος ανθρωπίνων πόρων όπως όλοι;

Γεννημένος το 1941 σε μια εργατική οικογένεια, ο Πέτερ Χαρτζ είναι πραγματικό τέκνο της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας και της «αξιοκρατίας». Αποκτά το απολυτήριο του και γίνεται ασκούμενος σε ηλικία 14 ετών. Λαμβάνει εκπαίδευση βιομηχανικού εμπόρου και έπειτα προσλαμβάνεται στο Παρίσι ως υπεύθυνος πωλήσεων σε μια εταιρεία υδραυλικών ειδών, σε μια περίοδο κατά την οποία παρακολουθεί (από απόσταση) τα γεγονότα του Μάη του 68. Και επ’ αυτού βγάζει ένα σοφό συμπέρασμα: Αυτό που συμβαίνει «δεν αποτελεί επ’ ουδενί λύση». Στη συνέχεια, κάνει σπουδές στον τομέα της διοίκησης που του δίνουν την ευκαιρία να αναλάβει διάφορες θέσεις ως υπεύθυνος προσωπικού στον κλάδο της μεταλλουργίας στο Σάαρλαντ.

Τις δεκαετίες του 70 και του 80, ο κύριος Χαρτζ ανδρώνεται επαγγελματικά ως υπέυθυνος ανθρωπίνων πόρων σε διάφορες σιδηρουργικές επιχειρήσεις. Τότε, μαθαίνει για την «εξυγίανση» του σιδηρουργικού ομίλου Dillinger Hutte Saarstahl AG, του σημερινού Arcelor Mittal. Έρχεται σε διαπραγματεύσεις με την σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της εποχής, με καγκελάριο τον Όσκαρ Λαφοντέν (μελλοντικό ιδρυτή του Die Linke), για ένα κοινωνικό σχέδιο μείωσης του δυναμικού της επιχείρησης από 38.000 σε 11.00 εργαζομένους, χωρίς απολύσεις, με την εφαρμογή μέτρων όπως οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, η συνεχής κατάρτιση αλλά και οι μετατάξεις. Ο κύριος Χαρτζ αντιπροσωπεύει κατά κάποιον τρόπο εκείνο το μοντέλο υπεύθυνου ανθρωπίνων πόρων στο οποίο μπορούμε να υπολογίζουμε για την εκπόνηση, σε συνεργασία με το SPD και την ισχυρή συνδικαλιστική γραφειοκρατίας του DGB, σχεδίων απολύσεων μεγάλης κλίμακας με την αποδυνάμωση του κοινωνικού κινήματος, σε περιπτώσεις βιομηχανικών κρίσεων.

«Όσοι απολύουν δεν έχουν φαντασία»

Ως εκ τούτου, το 1993, ο Φέρντιναρτ Πιτς, που μόλις είχε αναλάβει τον όμιλο Volkswagen, που διήνυε περίοδο κρίσης, εισηγείται την πρόσληψή του. Σύμφωνα με τους οικονομικούς αναλυτές, ο γερμανικός κατασκευαστικός κλάδος δεν «ελέγχει» πια τα έξοδά του και «πάσχει» από πλεόνασμα προσωπικού. Έτσι ο Πιτς αναλαμβάνει την εξής διττή ευθύνη: θα πρέπει να βελτιώσουμε την παραγωγικότητα αλλά και να απαλλαγούμε από το επιπρόσθετο φορτίο 30.000 εργαζομένων από το σύνολο των 111.000… Τότε λοιπόν ο κύριος Χαρτζ δηλώνει:«Εάν επιθυμείτε να έρθω για να δείξω την πόρτα της εξόδου σε 30.000 άτομα που σας περισσεύουν, δεν έχετε κάνει τη σωστή επιλογή προσώπου». Τότε ο Φέρντιναρντ του αντιτείνει «Εάν μπορείτε να σκεφτείτε κάτι άλλο, κάντε το, μην περιμένετε». Ο Πέτερ Χαρτζ δικαιολογείται, με τον τρόπο του. Κατά την «παράδοση των καθηκόντων του», δηλώνει ότι ποτέ δεν υποστήριξε τη λύση της απόλυσης χιλιάδων εργατών κατά τις δεκαετίες του 70 και του 80.

Θα έβρισκε λοιπόν ο Χαρτζ εκείνη τη χρυσή τομή για να νικήσει την ανεργία;

Όσον αφορά τη Volkswagen, αρχικά, προωθεί 10.000 πρόωρες συνταξιοδοτήσεις. Τέλος τα σχέδια των απολύσεων, μείωση του χρόνου εργασίας με παράλληλη μείωση του μισθού! Ήδη με την άφιξή του, ο Πέτερ μειώνει, κατόπιν συμφωνίας με τις συνδικαλιστικές ηγεσίες του IG Metal, τις προβλεπόμενες ώρες εργασίας από 36 σε 28,8, δηλαδή 20 % μείωση του χρόνου εργασίας για το σύνολο του προσωπικού. Υπό την απειλή των 30.000 απολύσεων, η ηγεσία της ομοσπονδίας των μεταλλουργών του DGB «υποκύπτει» –ήδη ήταν σε μεγάλο βαθμό συνηθισμένη στη συνεργασία μεταξύ συνδικάτων και εργοδοσίας, όμως, από εκείνη την περίοδο και ύστερα, εδραιώνεται ή προδοτική της στάση. Σύμφωνα με τον Φραντς Στάινκουλ, πρώην πρόεδρο του ισχυρού συνδικάτου των μεταλλουργών, «ο Πέτερ Χαρτζ έσωσε χιλιάδες εργαζομένους από την ανεργία». Έτσι, το IG Metall εγκαταλείπει για πρώτη φορά την ιδέα της μείωσης του ωραρίου χωρίς μείωση μισθού και αποδέχεται, χάριν της «διατήρησης» 30.000 θέσεων εργασίας, αυτήν τη μείωση του ωραρίου με παράλληλη μείωση του μισθού κατά 12 με 15%.

Μια συμφωνία προς αυτήν την κατεύθυνση υπογράφεται για πρώτη φορά στη Γερμανία και δημιουργεί δεδικασμένο βαρύνουσας ιστορικής σημασίας. Ο Χαρτζ ανέπτυξε έτσι το δικό του μοντέλο σε τρεις άξονες λειτουργίας: 1) μείωση του χρόνου εργασίας σε 28,8ώρες και προώθηση του τετραημέρου, 2) σταδιακή απορρόφηση των νέων ασκούμενων εργατών της επιχείρησης με παράλληλες πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, 3) παρατεταμένες περίοδοι συνεχούς εκπαίδευσης που εναλλάσσονται με περιόδους πλήρους απασχόλησης. Άλλη ιδιομορφία του Χάρτζ, οι διαπραγματεύσεις διεκπεραιώνονται με ταχείς ρυθμούς. Την 1η Οκτωβρίου του 1993 ο Χαρτζ διορίζεται διευθυντής προσωπικού. Η συμφωνία με τα συνδικάτα ψηφίζεται επίσημα στις 15 Δεκεμβρίου και τίθεται σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου του 1994.

Και όσον αφορά την παραγωγικότητα;

Ο Χαρτζ καινοτομεί και πάλι, ως συνήθως. Το 1999, κι ενώ εδώ και έναν χρόνο οι γερμανοί σοσιαλδημοκράτες έχουν επανέλθει στην εξουσία μετά από τη μακρά διακυβέρνηση του Χάλμουτ Κολ, θέτει σε εφαρμογή το σχέδιο 5000 x 5000 σε συμφωνία με το IG Metall. Πρόκειται για την περίοδο της ίδρυσης μιας θυγατρικής όπου προσλαμβάνονται 5000 εργαζόμενοι με 5000 μάρκα μεικτά το μήνα, δηλαδή με μισθό μικρότερο από εκείνον με τον οποίο αμείβονταν οι εργάτες της μητρικής εταιρείας.
Με αυτό το σχέδιο ο κύριος Χαρτζ τα καταφέρνει περίφημα, επαναφέροντας τη δουλειά με το κομμάτι. Έτσι, οι εργάτες πρέπει να δουλεύουν για όσο χρόνο απαιτείται για την ολοκλήρωση ενός συγκεκριμένου έργου. Και τι έργου! Η εργοδοσία της εποχής εξηγεί ότι «όσο πιο γρήγορα και πιο σωστά δουλέψει η ομάδα, θα υπάρχει μικρότερη ανάγκη για επανεπεξεργασία των προϊόντων, και όλο και πιο εύκολα θα επιτευχθεί η εβδομάδα των 28,8 ωρών». Και προσθέτει, απευθυνόμενη στους εργάτες που δεν έχουν καταλάβει καλά, ότι «αν η ομάδα δεν είναι τόσο αποδοτική, αν τα προϊόντα χρειάζεται να ξαναδουλευτούν, θα πρέπει να δουλεύει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα». Συμπέρασμα: «Ο κίνδυνος είναι στην πλευρά των εργαζομένων».

Το IG Metall απαντά σε αυτήν την πρόταση της εργοδοσίας ότι «αυτό θυμίζει κάτι από ενιαίο σοσιαλιστικό μισθολόγιο» και αντιλαμβάνεται θετικά τη «μεταρρύθμιση»… Επαναφέροντας τη δουλειά με το κομμάτι, η Volkswagen ουσιαστικά αναγκάζει τους εργάτες να δουλεύουν 45 αντί για 28,8 ώρες, όπως προβλεπόταν. Έτσι, ο Χαρτζ, ο σοσιαλδημοκράτης, σε αγαστή συνεργασία με τα συνδικάτα και με την αποδοχή της κοινής γνώμης, αναδιαμορφώνει από κάθε άποψη την οργάνωση της εργασίας, μέσω του τετραημέρου αντί για πενθήμερο, της επαναφοράς της δουλειάς με το κομμάτι και της μείωσης των μισθών με τη δημιουργία της θυγατρικής. Λανσάρει επίσης ένα «χρεόγραφο υπερωριών» που δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας «στοκ» από απλήρωτες υπερωρίες με στόχο την πρόωρη συνταξιοδότηση. Με αυτόν τον τρόπο, αποφεύγεται η καταβολή των «ιδιαίτερα» υψηλών μισθών με τους οποίους αμείβονται οι μακροχρόνια εργαζόμενοι, καθώς προσλαμβάνονται νέοι ασκούμενοι. Πρόκειται για μια πρόταση την οποία η ηγεσία του CFDT επαναπροωθεί με τον τρόπο της σήμερα, και που ευνοεί σε μεγάλο βαθμό στελέχη και άλλων συνομοσπονδιών, καθώς είναι πεπεισμένοι ότι θα πρέπει «να ακολουθήσουμε την εποχή μας» και να σταματήσουμε να είμαστε «προσκολλημένοι στα παλιά κεκτημένα»

Σχετικά με τη μέθοδο διαπραγμάτευσης «Χαρτζ» με τους εκπροσώπους των συνδικάτων

Όμως ο Χαρτζ δε χρησιμοποιεί μόνο τη «διαπραγμάτευση». Όπως αποκαλύπτεται στην πορεία, λόγω των σκανδάλων που ήρθαν στην επιφάνεια, δε μοιάζει καθόλου απρόθυμος να αγοράσει, στην κυριολεξία, γραφειοκράτες συνδικαλιστές. Από τη μία, προωθεί τη μείωση του χρόνου εργασίας παράλληλα με τις μειώσεις μισθών για 111.000 εργαζομένους της Volkswagen. Από την άλλη, για να ενισχύσει την αποδοχή των μέτρων του από το IG Metall, λαδώνει τον Κλάουζ Βόλκερτ, ηγετική φιγούρα του συνδικάτου και πρώην πρόεδρο της επιτροπής των επιχειρήσεων, με το ποσό των 2,6 εκατομμυρίων ευρών σε μετρητά, αλλά και με πολλά πριμ, πληρωμές «σε είδος» ή κάλυψη των εξόδων για τα εξωτικά του ταξίδια.

Για αυτά, ο Χαρτζ καταδικάστηκε στις 25 Ιανουαρίου του 2007 με δύο χρόνια φυλάκισης με αναστολή και του επιβλήθηκε πρόστιμο 576.000 ευρώ… Τόσα λίγα για τη θέσπιση του τετραημέρου που ίσχυσε μέχρι και το 2006, συνολικά 13 χρόνια. Για τη μετέπειτα αποκατάσταση του πενθήμερου χωρίς αύξηση του μισθού… Η θυγατρική Auto 5000 διατηρήθηκε έως και την 1η Ιανουαρίου του 2009, όταν και οι εργαζόμενοι επανεντάχθηκαν στο δυναμικό της μητρικής εταιρείας.

Το 2002, ο Χαρτζ βρίσκεται στο απόγειό του. Πώς να φτάσει πιο πάνω;

Χάρη στην επιτυχία του στην τεράστια αυτοκινητοβιομηχανία της Volkswagen, ο Χαρτζ αποκτά τη φήμη ενός σπουδαίου κοινωνικού διαπραγματευτή. Δε διστάζει να ανταποκριθεί στην πρόσκληση του «συντρόφου» του Γκέρχαρντ Σρέντερ, στις 22 Φεβρουαρίου του 2002, για την επεξεργασία της θέσπισης μιας «Επιτροπής για τη μείωση της ανεργίας και της αναδιοργάνωσης του ομοσπονδιακού γραφείου εργασίας» ώστε να «φτάσει στο τέλος της η μάστιγα της διαρθρωτικής ανεργίας». Οι γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες βρίσκονται στην εξουσία ήδη από το 1998 και θα αναλάβουν να εφαρμόσουν ό,τι οι προκάτοχοί τους Χριστιανοδημοκράτες ονειρεύονταν χωρίς να καταφέρουν ποτέ να υλοποιήσουν. Τυχόν ομοιότητα με την τωρινή κατάσταση είναι απόλυτα συμπτωματική….

Η επιτροπή συγκροτείται από εργοδότες, συνδικαλιστές και εμπειρογνώμονες της εργασιακής μεταρρύθμισης. Η έκθεση είναι έτοιμη στις 16 Αυγούστου του 2002. Αποκρυσταλλώνεται στις 14 Μαρτίου του 2003, με την εξαγγελία της διάσημης «Ατζέντας 2002» ενώπιον του γερμανικού κοινοβουλίου (Μπουντεσταγκ) και διαρθρώνεται βάσει των τεσσάρων «νόμων Χαρτζ», ως κείμενα που θα μετέβαλαν σε βάθος την αγορά εργασίας και θα οδηγούσαν στην αποκατάσταση της ανεργίας.

1. Ο νόμος Χαρτζ τίθεται σε ισχύ από τον Ιανουάριο του 2003: Βασικός του στόχος είναι η σύσταση ενός φορέα διαχείρισης της ανεργίας που θα ονομάζεται «Arbeitsagentur». Με κάποιες αναφορές στο βρετανικό μοντέλο των «Job center», στην προκειμένη περίπτωση κυρίως ως φορέων επιδοτούμενης εργασίας.
2. Ο νόμος Χαρτζ II τίθεται σε ισχύ από τον Ιανουάριο του 2003: Στοχεύει στην προώθηση μέτρων όπως τα mini-job (εργασία με μέγιστο μισθό τα 400 ευρώ το μήνα), το καθεστώς Ich-AG («Εγώ Α.Ε.», είδος αυτοεπιχειρηματία στη Γερμανία ώστε όσοι το επιλέγουν να μην προσμετρούνται στο ποσοστό των ανέργων), το Ein-Euro-Job («Δουλειά του ενός ευρώ», δουλειές με ωρομίσθιο ένα ευρώ) και τη λειτουργία φορέων εργασίας (Job Center).
3. Ο νόμος Χαρτζ III τίθεται σε ισχύ από τον Ιανουάριο του 2004: Βασικός του στόχος είναι η αλλαγή της οργανωτικής δομής και, κατά συνέπεια, η μετονομασία του Ομοσπονδιακού γραφείου εργασίας («Bundesanstalt für Arbeit») σε Ομοσπονδιακό φορέα εργασίας («Bundesagentur für Arbeit») ουσιαστικά με εργαζομένους ιδιωτικού δικαίου που αντικαθιστούν τους δημοσίους υπαλλήλους…
4. Ο νόμος Χαρτζ IV τίθεται σε ισχύ από τον Ιανουάριο του 2005: Βασικός του στόχος είναι η μείωση της διάρκειας των επιδομάτων ανεργίας από τους 26 στους 12 μήνες, η ολική κατάργηση του καθεστώτος μακροχρόνιας ανεργίας, «Arbeitslosenhilfe», στο οποίο είχε δικαίωμα ένας άνεργος μετά την πάροδο της περιόδου ασφάλισης ανέργου (οικονομικό βοήθημα από τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης που υπολογιζόταν βάσει του τελευταίου μισθού, σε ύψος 53 %, και χώρις χρονικό περιορισμό). Κατά συνέπεια, όσοι είχαν λάβει το μέγιστο επίδομα ανεργίας για ένα χρόνο κάνουν αναγκαστικά αίτηση για κοινωνικό βοήθημα, λαμβάνοντας 345 € το μήνα, στο δυτικό κομμάτι της χώρας, και 331 € το μήνα για τα ομόσπονδα κρατίδια που ανήκαν στην πρώην Ανατολική Γερμανία.

Οι αντιδράσεις και οι κινητοποιήσεις ενάντια στους νόμους Χαρτζ

Απέναντι σε αυτές τις κατάφωρες επιθέσεις εναντίον του κόσμου της εργασίας, αλλά και των ανέργων, οργανώσεις εργαζομένων συστήνουν «Επιτροπές ενάντια στους νόμους Χαρτζ» και καλούν σε διαμαρτυρία την 1η Νοεμβρίου του 2003. Πρόκειται για μια απρόσμενη επιτυχία που αφήνει έκπληκτα τα συνδικάτα. Ωστόσο οι μεγάλες συνδικαλιστικές οργανώσεις το DGB, το IG Metall και το Verdi, δεν καλούν σε γενική κινητοποίηση και είναι περισσότερο απασχολημένες με τη διαπραγμάτευση για έναν μετριασμό των νόμων Χαρτζ παρά με τη διεκδίκηση της πλήρους απόσυρσης της «Ατζέντας».

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2004, πραγματοποιούνται «οι διαμαρτυρίες της Δευτέρας» στην πλειονότητα των πόλεων στο ανατολικό κομμάτι της χώρας, και σε μικρότερο βαθμό στο δυτικό. Εντυπωσιάζουν με το εύρος τους αφυπνίζοντας τη Γερμανία που βρισκόταν σε καλοκαιρινό λήθαργο, περίπου με 70.000 και 150.000 διαδηλωτές σε ολόκληρη τη χώρα, κάθε Δευτέρα απόγευμα από τα τέλη του Ιουλίου του 2004, με αιχμή του δόρατος την πόλη της Λειψίας.

Ωστόσο, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις παραμένουν στο περιθώριο αυτού του κινήματος, αρνούμενες να λάβουν μέρος στις κινητοποιήσεις, και καλούν για διορθώσεις στον νόμο Χάρτζ 4. Μάλιστα, το DGB καταγράφει αυτές τις κινητοποιήσεις ως «αποπροσανατολιστικές» και επισημαίνει ότι «δεν θα αντέξουν». Βέβαια οι διαμαρτυρίες της «Δευτέρας» βασίζονται στη στήριξη της βάσης των συνδικάτων, του PDS (που προέρχεται από το κόμμα της πρώην Ανατολικής Γερμανίας) και γενικά της ριζοσπαστικής αριστεράς, αλλά κυρίως στην υποστήριξη του κόσμου, κυρίως στα ομόσπονδα κρατίδια της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, με πάνω από το 95% του πληθυσμού να τάσσονται υπέρ των διαμαρτυριών φωνάζοντας «Χαρτζ, πάρε δρόμο, θέλουμε να δουλέψουμε!».

Σταδιακά, αυτές οι διαμαρτυρίες αποδυναμώνονται, σε έναν βαθμό λόγω της έλλειψης κινητοποιήσεων στα δυτικά αλλά, επίσης, και από την αδυναμία ενσωμάτωσης πιο οργανωμένων κομματιών της εργατικής τάξης λόγω της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας που λειτουργώντας σαν ασφυκτικός κλοιός για την εργατικής τάξη, κερδίζει χρόνο και συνεχίζει, μέχρι και το τέλος της θητείας του Σρέντερ, να είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες της κυβέρνησης.

Χαρτζ 4 : Η δημιουργία ενός νέου γερμανικού προλεταριάτου σε τιμή ευκαιρίας

Για να κατανοήσουμε λίγο καλύτερα τη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού την οποία επέφερε ο νόμος Χαρτζ 4 με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι με τα θεωρητικά και ξύλινα νομικά πλαίσια, ας ρίξουμε μια ματιά στην καθημερινότητα με την οποία ήρθαν αντιμέτωποι οι εργαζόμενοι και την οποία έπρεπε να αντιπαλέψουν.

Μέχρι και τις μεταρρυθμίσεις του Σρέντερ, ένας απολυμένος στη Γερμανία μπορούσε να λαμβάνει επίδομα ανεργίας που άγγιζε ακόμα και το 60% του τελευταίου του καθαρού μισθού για διάστημα 12 έως 26 μηνών. Με το πέρας αυτής της περιόδου, ο άνεργος συνέχιζε να λαμβάνει οικονομικό βοήθημα από τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης που υπολογιζόταν στο 53% του τελευταίου μισθού, ενώ δεν υπήρχε χρονικό όριο στη διάρκεια λήψης του.

Ο νόμος Χάρτζ 4 ορίζει αυτήν τη διάρκεια σε 12 μήνες με την επιφύλαξη ότι θα έχουν καταβληθεί εισφορές για 24 μήνες κατά τη διάρκεια των προηγούμενων πέντε ετών, και έκτοτε το βοήθημα αυτό ονομάζεται «Arbeitslosengeld 1». Και δεν τελειώνουμε εδώ! Μπείτε στη θέση του εν λόγω ανέργου. Μετά το πέρας του διαστήματος για το οποίο δικαιούστε το «Alg 1», μπορείτε να αιτηθείτε να λάβετε το «Alg 2» (Arbeitslosengeld 2), κάτι ανάλογο του γαλλικού επιδόματος RSA. Για να το συνοψίσουμε, είμαστε άνεργοι τον πρώτο χρόνο (με την προϋπόθεση να έχουμε καταβάλει αρκετές εισφορές), από εκεί και έπειτα δεν συγκαταλεγόμαστε στους ανέργους αλλά μας καλύπτει ένα καθεστώς «Χαρτζ», με τη λήψη του επιδόματος «Alg 2».

Και εάν συνεχίζεις να είσαι άνεργος, αρχίζει ο γολγοθάς: Για να εγκριθεί η αίτησή σου, γίνεται έρευνα στην προσωπική σου ζωή, στην οικογένεια σου, στις σχέσεις σου και κυρίως στους οικονομικούς σου πόρους. Όχι μόνο θα πρέπει να καταθέσεις μια απόδειξη των κινήσεων λογαριασμού τους τελευταίους 6 μήνες, αλλά επιπλέον, το «Bundesagentur fur Arbeit» (Ομοσπονδιακός φορέας εργασίας) έχει τη δυνατότητα να ελέγχει το σύνολο των κινήσεων του λογαριασμού χωρίς να λαμβάνεις κάποια ενημέρωση εκ των προτέρων. Τυχόν αδήλωτα ποσά που εντοπίζονται στο λογαριασμό σου αφαιρούνται από το επίδομα. Το «τραπεζικό απόρρητο» παύει να ισχύει για τον τραπεζικό σου λογαριασμό όσο είσαι άνεργος. Επιπλέον, διενεργείται κανονική έρευνα στο σύνολο των περιουσιακών σου στοιχείων, μέχρι και αφαίρεση από το επίδομα του συνόλου του ποσού για ασφάλεια ζωής, του ποσού που αντιστοιχεί στην αξία των κοσμημάτων ή των αντικειμένων αξίας που έχεις στην κατοχή σου, του ποσού που βρίσκεται στον καταθετικό λογαριασμό ταμιευτηρίου για ανήλικα τέκνα … Μάλλον δεν είναι μόνο οι Μπολσεβίκοι που τρώνε ζωντανά παιδιά!

Ο φορέας μπορεί να σε αναγκάσει να μεταπουλήσεις το αυτοκίνητό σου εάν υπερβαίνει την αξία των 5000 ευρώ, και να αγοράσεις ένα φθηνότερο, και το κερασάκι στην τούρτα, διακόπτεται το επίδομα για όσο καιρό θα ζεις με το ποσό που θα προκύπτει με την αγορά του φθηνότερου αυτοκινήτου! Και για τι ποσό μιλάμε; 382 ευρώ την 1η Ιανουαρίου του 2013.

Και το ίδιο ισχύει για την κατοικία, ο φορέας μπορεί να σε υποχρεώσει, ως δικαιούχο, να μετακομίσεις εάν το σπίτι σου θεωρείται πολύ μεγάλο. 25 τ.μ. θεωρούνται αρκετά για έναν εργένη. Εάν το παιδί σου είναι από 0 έως 14 ετών, λαμβάνεις 2,62 ευρώ την ημέρα για το φαγητό του…

Σαν ανταμοιβή στις προσπάθειές σου, ο φορέας σε υποχρεώνει να κάνεις δουλειές «του ενός ευρώ» για να δικαιολογήσεις το επίδομα που λαμβάνεις. Έχει βέβαια την καλοσύνη να μην αφαιρεί το «μισθό» σου από τις δουλειές του ενός ευρώ από το επίδομα που λαμβάνεις. Ως δικαιούχος, δεν έχεις σε καμία περίπτωση το δικαίωμα επιλογής: Εάν αρνηθείς μια φορά, το επίδομα μειώνεται κατά 30%, ενώ με τη δεύτερη φορά μειώνεται από 60 έως και 100%… Επιπλέον, κάθε δικαιούχος θα πρέπει να παρουσιάζεται για δουλειά εντός 24ώρου αφότου λάβει κλήση μέσω ταχυδρομείου. Τέλος οι διακοπές! Σε κάθε περίπτωση βέβαια, ξέρουμε ότι για τους άνεργους όλες οι μέρες είναι διακοπές…

Καθεστώς «Χαρτζ», ο εφιάλτης των Γερμανών

Για τις περιβόητες «δουλειές του ενός ευρώ» δεν ισχύει οι εργατικός κώδικας: δεν αναγνωρίζεται το δικαίωμα στην απεργία, δεν υπάρχει σύμβαση εργασίας ούτε δυνατότητα άδειας. Σε περίπτωση διακοπής λόγω ασθένειας, δεν προβλέπεται αποζημίωση. Οι συνταξιοδοτικές εισφορές δεν ξεπερνούν τα 2,64 ευρώ ετησίως…. Σύμφωνα με μια έρευνα που διεξήγαγε η Μικτή επιτροπή κοινωνικής πρόνοιας της Γερμανίας τα τρία τέταρτα των δικαιούχων του «Alg 2» εξακολουθούν να εξαρτώνται από αυτό το επίδομα εσαεί. Παρόλο που το ποσοστό της ανεργίας μειώθηκε από 11,5 % σε 6,5 % μεταξύ των ετών 2005 και 2013, ο αριθμός όσων βρίσκονταν καθεστώς «Χαρτζ» εκτοξεύθηκε.

Συνεπώς, δεν είναι τυχαίο που ο νόμος «Χαρτζ IV» γίνεται ένας πραγματικός εφιάλτης για τους Γερμανούς, ένα είδος κατάφωρης κοινωνικής περιθωριοποίησης. Ο αριθμός των δικαιούχων βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση από το 2005, από τα 4,9 εκατομμύρια στα 2,85 εκατομμύρια σήμερα. Η γενικευμένη επισφάλεια γίνεται ο κανόνας. Μόνο το 15% των προσλήψεων γίνεται με συμβάσεις αορίστου χρόνου. Η απλή απειλή της υπαγωγής στο καθεστώς «Χαρτζ» υποχρεώνει τους δικαιούχους του «Alg 1» να αποδέχονται όλες τις πολύ χαμηλά αμειβόμενες θέσεις, ασχέτως παροχής κοινωνικής ασφάλισης και δικαιώματος στη σύνταξη. Είναι ενδεικτικό ότι σήμερα, στη Γερμανία, μόνο 29 εκατομμύρια εργαζόμενοι από τα 42 δουλεόυν απολαμβάνοντας την κάλυψη της κοινωνικής ασφάλισης.

Οδεύοντας προς μια επανεφαρμογή του μοντέλου στη Γαλλία;

Είδαμε λοιπόν το έργο του Πέτερ Χαρτζ και των φίλων του εργοδοτών και πολιτικών, οι οποίοι δεν είχαν πλέον να ανησυχούν για τίποτα. Μετά την ήττα του στις εκλογές του Νοεμβρίου του 2005, ο Γκέρχαρντ Σρέντερ εντάχθηκε στο δυναμικό του ρωσικού κολοσσού Gazprom, και στην Καγκελαρία τον διαδέχτηκε η Άνγκελα Μέρκελ ως επικεφαλής του Συμβουλίου Υπουργών. Αμέσως μετά την αποκάλυψη της υπόθεσης σχετικά με τη διαφθορά, ο Πέτερ Χαρτζ παραιτήθηκε από τη Volkswagen, στις 10 Ιουλίου του 2005, και αποσύρθηκε στον τόπο καταγωγής του.

Και πώς τα φέρνει καμιά φορά η τύχη, ο Πέτερ Χαρτζ έχει γείτονα τον Φρανσουά Βιλερουά ντε Γκαλό που διατηρεί το εξοχικό του στο Σάαρλαντ! Πρόκειται για τον πρώην διευθυντή του γραφείου του Ντομινίκ Στρος-Καν, και πλέον επικεφαλής της BNP Paribas, ο οποίος προέρχεται επίσης από την ιδεολογική μήτρα της γαλλικής αριστεράς «του ρεαλισμού» που έχει ως στόχο της «τη γεφύρωση του ιδιωτικού τομέα με την πολιτική σφαίρα». Υπό αυτό το πρίσμα, ο Φρανσουά Βιλερουά κάλεσε τον Πέτερ Χαρτζ να μιλήσει σχετικά με τη μεταρρύθμισή του, επ’ αφορμή ενός συνεδρίου που διοργανώθηκε τον περασμένο Ιούλιο στη Γαλλία. Στη συνέχεια, του ζήτησε να συντάξει ένα κείμενο σχετικά με τη συλλογή των «αιτημάτων» δημόσιων και ιδιωτικών φορέων. Για την επανέναρξη της έρευνάς του ο Πέτερ Χαρτζ επιστρέφει στο Παρίσι, το Δεκέμβριο του 2013, και ξενικά έναν κύκλο συναντήσεων με πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων ο Φρανσουά Ολάντ, ο Μισέλ Σαπάν και η Μαρισόλ Τουραίν (που ακυρώνουν και οι δύο τη συνάντησή τους μετά τις έντονες αντιδράσεις που προκλήθηκαν), ο βουλευτής του UMP Μπρούνο Λεμέρ, καθώς επίσης και ο πρόεδρος του Medef, Πιερ Γκατάς. Έπρεπε επίσης να συναντηθεί με τον Γενικό Επίτροπο της κυβέρνησης σε θέματα στρατηγικής και προγραμματισμού, Ζαν Πισανί-Φερί, ο οποίος προσεχώς θα υπέβαλε τη σχετική έκθεση για τη Γαλλία του 2025…

Μετά την «Ατζέντα 2010» του Σρέντερ, μήπως ο Ολάντ μάς προετοιμάζει για ένα «χρονοδιάγραμμα 2025;» Αυτός ο καλός κύριος Χαρτζ, τόσο ως επίσημος σύμβουλος όσο και ως βραδινός επισκέπτης, φαίνεται να θέλει να ανακτήσει την πρώτη του ιδιότητα, να γίνει ξανά αρχικοράκι στην υπηρεσία της Σοσιαλδημοκρατίας.

Ένα τέλειο (και τρομακτικό) μαθηματικό μοντέλο

Ας εξετάσουμε την περίπτωση της Volkswagen με αριθμούς.

Αξίωμα: 30.000 εργαζόμενοι από τους 111.000. Χρόνος εργασίας 36 ώρες την εβδομάδα
Περιορισμός: Απουσία απολύσεων για την αποφυγή ενός πολυέξοδου κοινωνικού πλάνου και μιας επερχόμενης κοινωνικής κατακραυγής.

Αποτέλεσμα: Σε έναν πρώτο χρόνο, 10.000 πρόωρες συνταξιοδοτήσεις . Έτσι, μένουν μόνο 20.000 θέσεις από τις 101.000 που θα πρέπει να καταργηθούν, που αντιστοιχούν ακριβώς στο 20% του εργατικού δυναμικού. Σε μία εβδομάδα, για 20.000 εργαζομένους έχουμε: 36 ώρες * 20.000 = 720.000 ώρες εργασίας την εβδομάδα. Συνολικά 36 * 101.000 = 3.636.000. Οι 3.636.000 ώρες εργασίας, θα πρέπει να μειωθούν κατά 720.000 χωρίς απολύσεις.

Η εξίσωση είναι απλή… έστω χ ο αριθμός των ωρών και ψ ο αριθμός των εργαζομένων: χ * ψ = 720 000 ώρες
Οι υπεύθυνοι ανθρωπίνων πόρων που δεν έχουν φαντασία θα άλλαζαν το ψ, αλλά ο Χαρτζ είναι ένας πραγματικός ανθρωπιστής. Προτιμά το σύνολο των εργαζομένων να διατηρηθεί στη θέση του με μείωση του μισθού τους. Αλλάζει λοιπόν τη μεταβλητή χ απομειώνοντάς την κατά 20%.
Αυτό μας κάνει χ = 720 000 / 101 000 = 7,13 από 36 = 28, 8. Επιτέλους, ανάπτυξη!

[1]MINIPRENEURS: Ο όρος αναφέρεται σε έναν ευρύτερο κλάδο επιχειρηματικής δραστηριότητας με περιορισμένο κεφάλαιο που περιλαμβάνει μικροεπιχειρήσεις, ελεύθερους επαγγελματίες, πάρεργα, διαδικτυακές επιχειρηματικές δραστηριότητες, εργαζομένους μερικής απασχόλησης, βιοτεχνικές επιχειρήσεις, επιχειρηματικές δραστηριότητες μητέρων (mompreneurs), εμπόρους του eBay, κατόχους ιστόλογίων με διαφημίσεις και άλλα.