Η επαναστατική δυναμική των παθών

της Ειρήνης Κοσμά

από:Kommon

Τι κοινό έχουν οι ψηφοφόροι του Brexit στη Βρετανία με τους κατοίκους της μεγαλύτερης φαβέλας στη Βραζιλία και τον Παζολίνι;

Ακόμα και στις πιο συντηρητικές και ανώριμες πολιτικά συνθήκες, οι κοινότητες των καταπιεσμένων, με διαφορετικές αφορμές, καταφέρνουν κατά καιρούς να εκφράσουν την επαναστατική κοινωνική δυναμική.

Η οικουμενική τάση για απελευθέρωση από τα δεσμά, κάποτε βρίσκει τον δρόμο της έκφρασης, προσφέροντας σανίδα σωτηρίας. Ένα είδος κάθαρσης, που βρίσκει τον χώρο της, κάπου ανάμεσα στον αγώνα για την επιβίωση και την ουτοπία.

Επιχείρηση «ειρήνης»

Η Ροτσίνχα, παραγκούπολη με 70.000 κατοίκους στο Ρίο ντε Τζανέιρο, είναι ορατή από την παγκοσμίου φήμης παραλία Κόπα Καμπάνα, πίσω από τα πολυτελή ξενοδοχεία που απλώνονται στην ακτή. Όποτε βρέχει, οι κάτοικοι -σε υψηλό ποσοστό αναλφάβητοι- μένουν χωρίς σπίτια.

Έγινε γνωστή, κυρίως για τις επιχειρήσεις «εκκαθάρισης» ή «ειρήνευσης», πριν από το Μουντιάλ του 2014, όταν δυνάμεις του στρατού και της αστυνομίας προσπάθησαν να επιβάλουν την «τάξη» για να υποδεχτούν τους διεθνείς επισκέπτες.

Δύο χρόνια μετά την παγκόσμια «γιορτή» του ποδοσφαίρου, και λίγο πριν την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων στο Ρίο, σχεδόν κάθε μέρα, η Ροτσίνχα εξακολουθεί να θρηνεί θύματα από συμπλοκές της αστυνομίας και συμμοριών που διακινούν ναρκωτικά, στο πλαίσιο των επιχειρήσεων «ειρήνης».

Οι κάτοικοι υποστηρίζουν ότι τα θύματα συχνά δεν έχουν σχέση με τους διακινητές, καταγγέλλοντας ταυτόχρονα το καθεστώς ατιμωρησίας που διασφαλίζει το κράτος για τους αστυνομικούς-δράστες.

Ο Ιησούς της φαβέλας

Φέτος το Πάσχα, τους δρόμους της φαβέλας διέσχισε ένας άντρας με κόκκινο μανδύα, συνοδευόμενος από ομάδα νεαρών αφροαμερικανών, από γυναίκες και από άντρες με στρατιωτικά ρούχα.

Η Via Sacra της Ροτσίνχα είναι δημοφιλής λαϊκή όπερα. Χορωδία και χορός πενθούν γύρω από τον δικό τους Χριστό. Η λαϊκή και πολιτική έκφραση του Χριστού, όπως στον Παζολίνι, συναρπάζει όλες τις γενιές.

Οι γυναίκες της παραγκούπολης εκφράζουν την οργή και τον πόνο τους για τα παιδιά που χάνουν από αστυνομικά πυρά. Πρωταγωνιστούν η κοινότητα και κοινωνικοί φορείς της παραγκούπολης, που ενώνονται σε μία σύγχρονη, ιδιότυπη εκδοχή της αρχαίας τραγωδίας.

Ο Αμαρίλντο και η εξουσία

Ο χορός θρηνούσε για τον Αμαρίλντο, 26χρονο νεαρό που δολοφονήθηκε και βασανίστηκε από την αστυνομία της «ειρήνης», εκφράζοντας τη διαμαρτυρία κατά της κρατικής βίας και των κοινωνικών ανισοτήτων. Η παράσταση ήταν πολιτική και κοσμική, ξεπερνώντας το χριστιανικό και εκκλησιαστικό πλαίσιο.

Στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» (1964) του Πιερ Πάολο Παζολίνι, μία από τις ωραιότερες ταινίες στην ιστορία του σινεμά, ο Χριστός είναι νεαρός επαναστάτης, που αποσταθεροποιεί την εξουσία και αντιστέκεται στον φασισμό

Ιστορικό δράμα

Στη δική μας πλευρά του Ατλαντικού, τις προηγούμενες μέρες, εκτυλίχθηκε ένα άλλο δράμα, ιστορικών διαστάσεων, με την ψήφο υπέρ του Brexit.

Το αποτέλεσμα κρίθηκε κυρίως από τους ψηφοφόρους που προέρχονται από μεσαία και χαμηλά κοινωνικά στρώματα. Το ιστορικό δράμα του ΟΧΙ στην ΕΕ ως πράξη πολιτικής αντίστασης στους κύριους εκφραστές της καταπίεσης, την πολιτική ηγεσία και το χρηματοπιστωτικό κέντρο του Λονδίνου, προκάλεσε πολιτικό σεισμό στην Ευρώπη.

Οι ψηφοφόροι αψήφησαν τις απειλές περί παθών και «σταύρωσης», διεκδικώντας μία θέση στον ήλιο, όπως και οι κάτοικοι της φαβέλας, χωρίς όμως να προκαλούν το ίδιο ηχηρές αντιδράσεις, εκφράζοντας τη ροπή προς την ελευθερία.

Όμως, ακόμα και αυτή η πρόσκαιρη απελευθέρωση ή ψευδαίσθηση απελευθέρωσης, δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη: Προϋποθέτει τουλάχιστον τη διατήρηση ενός κάποιου κοινωνικού ιστού, που θα μετατρέψει μία άμορφη μάζα σε έργο τέχνης ή μία κάποια αυτοπεποίθηση που μπορεί να πηγάζει ακόμα και από τη συλλογική μνήμη ενός ηρωικού και ένδοξου παρελθόντος.

Εκφυλισμός και ενσωμάτωση

Σε κάθε περίπτωση, τέτοια ψήγματα κοινωνικής αντίστασης ούτε έχουν πάντα συνέχεια ούτε επαρκούν για έναν προοδευτικό προσανατολισμό. Αντίθετα, όταν δεν εξελίσσονται και δεν μετασχηματίζονται σε ταξική κατεύθυνση εκφυλίζονται και χάνουν τα γνήσια απελευθερωτικά χαρακτηριστικά τους.

Για τον σκοπό αυτό, ενεργοποιούνται ανώτατοι πολιτικοί και θρησκευτικοί κύκλοι, σε συνεργασία με τοπικά και διεθνή οικονομικά συμφέροντα, προκειμένου να εξοντώσουν, αν δεν καταφέρουν να μεταλλάξουν, κάθε υγιές και γόνιμο κύτταρο, που αναπτύσσεται στην κοινωνία.

Εθνικισμός, θρησκοληψία, βία και κοινωνικός κανιβαλισμός προβάλλουν ως το αντίβαρο στη λιτότητα και τη διαρκή απαξίωση του ανθρώπου και της εργασίας του.

Η επανάστασης της Βασίλισσας και της Εκκλησίας

Στην περίπτωση του Brexit, υπέρ τάχθηκε η βασίλισσα, σε μία σπάνια πολιτική παρέμβαση στο παρά πέντε, λίγες μόλις ώρες πριν το στήσιμο της κάλπης... Οι δε κύριοι εκφραστές του ρεύματος επιχείρησαν να προσδώσουν στην ψήφο υπέρ της εξόδου ακραία αντι-μεταναστευτικά χαρακτηριστικά.

Όσο για την ταινία του Παζολίνι, όχι μόνο δεν κέρδισε τον «Χρυσό Λέοντα» του Φεστιβάλ της Βενετίας, όπου παρουσιάστηκε, αλλά δέχτηκε επίσης τα πυρά της αριστερής κριτικής, ενώ βραβεύτηκε από την Καθολική Εκκλησία, η οποία, παρεμπιπτόντως, παραμένει πανίσχυρη στη Λατινική Αμερική, σχεδόν από την εποχή της «ανακάλυψης» μέχρι σήμερα.

Η αποκάλυψη του επαναστατικού χαρακτήρα της κοινωνίας πάντα τρομάζει την εξουσία, ακόμα και όταν η απειλή θεωρείται διαχειρίσιμη και οι πλειοψηφίες χειραγωγούμενες από τη θρησκευτική και την κοσμική εξουσία.