«Κουρέλια» του χθες και του σήμερα

της Μαριάννας Τζιαντζή

ΠΗΓΗ: ΠΡΙΝ 

Σχεδόν απαρατήρητος πέρασε από τα εγχώρια ΜΜΕ (έντυπα και ηλεκτρονικά) ο θάνατος, σε ηλικά 76 ετών, ενός σπουδαίου Αμερικανού δημοσιογράφου και συγγραφέα, του Μάικλ Χερ, γνωστού κυρίως από το βιβλίο του για τον Πόλεμο του Βιετνάμ, το Dispatches (Aνταποκρίσεις). Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά το 1984 με τον τίτλο Κουρέλια, αλλά σήμερα έχει εξαντληθεί.

Ο Χερ πήγε στο Βιετνάμ το 1967, σε ηλικία 27 χρονών, την εποχή της περιβόητης Επίθεσης Τετ, απεσταλμένος του περιοδικού Esquire, κι έμεινε εκεί 18 μήνες ενώ ο πόλεμος βρισκόταν στο κορύφωμά του – το ίδιο και το αντιπολεμικό κίνημα στην Αμερική. Κυρίως όμως έζησε με τους φαντάρους, φτωχά Αμερικανάκια του χωριού και της πόλης οι περισσότεροι, που βρέθηκαν στην «καρδιά τoυ σκότους», θύματα και θύτες ταυτόχρονα. Λάσπη, αίμα, φόβος, θάνατος, ακρωτηριασμοί, κτηνωδία. Ναρκωτικά, ροκ μουσική από τον αμερικανικό ραδιοφωνικό σταθμό της Σαϊγκόν, άφθονες προσωπικές προλήψεις (το τάχα «τυχερό» κράνος). Ο παραλογισμός του πολέμου σε όλο του το μεγαλείο. Συχνά η γραφή μοιάζει με παραλήρημα, όπως παραληματική και παράλογη ήταν η πραγματικότητα που ζούσαν οι εισβολείς. Οι περιγραφές του βιβλίου δεν προέρχονται από τις επίσημες ανακοινώσεις των εκπροσώπων Τύπου του Αμερικανικού Στρατού, αλλά από πρώτο χέρι εμπειρίες, τις οποίες ο Χερ πλήρωσε ακριβά και με χρονοκαθυστέρηση, αφού όταν γύρισε στην Αμερική ο εφιάλτης τον ακολούθησε, όπως ακολούθησε χιλιάδες βετεράνους που επέζησαν είτε αρτιμελείς είτε σακατεμένοι. (Σε μια συνέντευξή του, το 2000, ο Χερ είχε πει ότι οι βετεράνοι που αυτοκτόνησαν ήταν περισσότεροι από τους Αμερικανούς που σκοτώθηκαν στο Βιετνάμ!)

Τα Κουρέλια εκδόθηκαν το 1977 και προκάλεσαν αίσθηση. Το βιβλίο έγινε μπεστ σέλερ, δέχτηκε τον έπαινο του δήμου και των σοφιστών. Μάλιστα, ο Τζον Λε Καρέ το χαρακτήρισε «το καλύτερο βιβλίο που έχω διαβάσει για τους στρατιώτες και τον πόλεμο». Ίσως χωρίς τον Χερ να μη γυρίζονταν οι ταινίες Αποκάλυψη τώρα του Κόπολα και Full Metal Jacket του Κιούμπρικ ή να γυρίζονταν με διαφορετικό τρόπο. Στην πρώτη o Xερ έγραψε την αφήγηση και στη δεύτερη ήταν ένας από τους δύο σεναριογράφους.

Ο Μάικλ Χερ θεωρείται εκπρόσωπος της Νέας Δημοσιογραφίας, ισάξιος του Τρούμαν Καπότε και του Τομ Γουλφ. Δεν περιγράφει κάτι σαν εξωτερικός παρατηρητής αλλά ζει αυτό που περιγράφει. Πρόκειται για ένα είδος δημοσιογραφίας που σήμερα βρίσκεται σε παρακμή καθώς λίγα, μετρημένα στα δάχτυλα, είναι τα έντυπα που πληρώνουν και στέλνουν έναν δημοσιογράφο στην άλλη άκρη της γης όχι απλώς για να παρατηρήσει, αλλά για να ζήσει αυτό που θα περιγράψει. Επίσης λίγοι είναι οι αναγνώστες που θα πληρώσουν για να διαβάσουν μια τέτοια μεγάλης έκτασης και διάρκειας περιγραφή.

Μόνο που το Βιετνάμ εκείνης της εποχής έχει πια ξεχαστεί. Το ίδιο και τα Κουρέλια. Η Αμερική και οι χώρες του ΝΑΤΟ ξέρουν πια να σκορπάνε τον όλεθρο και το θάνατο χωρίς οι φαντάροι τους να βυθίζονται στη λάσπη και χωρίς να πεθαίνουν σαν τα κουνούπια. Το δόγμα «Νο boots on the ground» (δίχως στρατιωτικές αρβύλες στο έδαφος) σημαίνει ότι τη «βρώμικη δουλειά» την κάνουν οι χειρουργικής ακρίβειας βομβαρδισμοί, είτε με μαχητικά αεροπλάνα είτε με drones. Οι δήμιοι δεν βλέπουν απο κοντά τα πρόσωπα και τα πτώματα των θυμάτων τους, δεν τους πιτσιλίζει το αίμα. Αρκεί το πάτημα ενός κουμπιού σε μια αίθουσα επιχειρήσεων εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από το πεδίο της μάχης. Κάτι ανάλογο με ό,τι συμβαίνει με τους σύγχρονους οικονομικούς πολέμους καθώς δεν βλέπουμε τα πρόσωπα των δημίων μας, αλλά ζούμε ανάμεσα στα κουρέλια, στα ανθρώπινα ερείπια που φέρνουν οι χειρισμοί τους.

Μισός αιώνας έχει περάσει από την εποχή των Κουρελιών. Ο Χερ αποτύπωσε την παράνοια του πολέμου χωρίς twitter, facebook και selfies. Xωρίς να είναι «ενσωματωμένος» (embedded). Xωρίς «ζωντανές συνδέσεις». Με τη δύναμη του βλέμματος, με τη δύναμη του λόγου. Με ένα βιβλίο που σήμερα πια θεωρείται κλασικό και συγκρίσιμο με το Ουδέν νεότερο από το Δυτικό Μέτωπο. Σήμερα το Χόλιγουντ βραβεύει με Όσκαρ το Zero Dark Thirty, την ταινία της Κάθριν Μπίγκελοου που περιγράφει την αστραπιαία επιχείρηση των επίλεκτων αμερικανών κομάντος στο Πακιστάν για την εκτέλεση (και όχι για τη σύλληψη και την παραπομπή σε δίκη) του Μπιν Λάντεν. Μια ταινία χάι-τεκ προδιαγραφών, γυρισμένη από τη σκοπιά των νικητών.

Πολύ νερό κύλησε στο αυλάκι από τότε που εκδόθηκαν τα Κουρέλια. Το θρυλικό αυτό βιβλίο του Χερ μάς παροτρύνει να δούμε όχι το χθες, αλλά το σήμερα με άλλο μάτι, να δούμε τα νέα κουρέλια που ματώνουν ακόμα.