Η μεγάλη μάχη στο Γράμμο το καλοκαίρι του 1948

 

Πηγή: rizospastis.gr

Υπάρχουν στιγμές στην Ιστορία της ταξικής πάλης στη χώρα μας που δείχνουν τι σημαίνει «η αστική τάξη γνώρισε χαροτρομάρα». Τέτοια στιγμή ήταν η μάχη στο Μάλι Μάδι.

Υπάρχουν, επίσης, στιγμές που δείχνουν περίτρανα την υπεροχή ενός λαϊκού στρατού απέναντι στην υπεροπλία του αστικού στρατού. Τέτοια στιγμή ήταν η μάχη των 40 ημερών στον Κλέφτη.

Και υπάρχουν μάχες που το πραγματικό στρατιωτικό αποτέλεσμά τους είναι πολλαπλάσιο αυτού που έχει καταγραφεί στο πεδίο της ένοπλης αντιπαράθεσης. Τέτοια είναι η μεγάλη μάχη του Γράμμου, το καλοκαίρι του 1948.

Μ' έναν ιδιοφυή ελιγμό ο ΔΣΕ μετέτρεψε αυτό που φάνταζε προς στιγμήν ως ήττα στον Γράμμο, σε νέα έφοδο, σε εδραίωση σε νέες θέσεις στο Βίτσι. Αυτό όμως δεν ήταν αποτέλεσμα της στιγμής. Για να υπάρξει ο ελιγμός έπρεπε πρώτα να αντιμετωπιστεί ο αντίπαλος έτσι που από τη μάχη οι δυνάμεις του ΔΣΕ να βγουν όσο το δυνατόν λιγότερο χτυπημένες. Γιατί, χτυπημένες θα έβγαιναν με δεδομένη την αναλογία 100 προς 10 σε βάρος του ΔΣΕ.

Το καλοκαίρι του '48 ο ΔΣΕ στο χώρο της Β. Πίνδου διέθετε:

α) Το Αρχηγείο Δυτικής Μακεδονίας με τη 14η Ταξιαρχία, τη 16η Ταξιαρχία και την 35η Ταξιαρχία Δημοκρατικής Νεολαίας, σύνολο 6 Τάγματα και 3 Διλοχίες.

β) Την 670ή Μονάδα με τις 102, 103, 105 και 107 Ταξιαρχίες, σύνολο 11 Τάγματα.

γ) Τη Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου με δύο Διλοχίες.

Σύνολο δυνάμεων πεζικού 17 Τάγματα και 5 Διλοχίες, δηλαδή 8.000 παραταχτή δύναμη.

Διέθετε επίσης:

Δύο Μοίρες ορειβατικού πυροβολικού, δηλαδή 4 Πυροβολαρχίες με 16 πυροβόλα συνολικά και 8.000 βλήματα για όλη την περίοδο των επιχειρήσεων.

Συνολική δύναμη μαζί με τους σχηματισμούς των μεγάλων μονάδων ήταν 10.000.

Οι Ταξιαρχίες πεζικού του ΔΣΕ διέθεταν η καθεμιά Λόχο όλμων με 4 όλμους και τα Τάγματα διέθεταν από ένα Λόχο πολυβόλων με 4 ή 6 πολυβόλα. Αυτός ήταν ο βαρύς οπλισμός του πεζικού του ΔΣΕ.

Αυτοί οι 8.000 μαχητές της πρώτης γραμμής με τα 16 όλα κι όλα πυροβόλα είχαν απέναντί τους 6 από τις 8 Μεραρχίες του αστικού στρατού, ένα σύνολο περίπου 100.000 στρατιωτών, με 200 κανόνια και 130 αεροπλάνα.

Με αυτά τα δεδομένα, με κομπασμό ο διοικητής του Β' Σώματος Στρατού, Ε. Καλογερόπουλος, δήλωνε στην ημερήσια διαταγή του για τη μάχη του Γράμμου: «Από τον Γράμμον ξεκινάμε σήμερα για να συντρίψωμεν τον σλαβοκομμουνισμόν. Ο Γράμμος ας γίνει ο τάφος του σλαβοκομμουνισμού και στην υψηλότερη κορφή ας στήσουμε τη σημαία της πραγματικής ελευθερίας».

Το σχέδιό τους προέβλεπε σε μια βδομάδα να έχουν ξεμπερδέψει. Είχαν, μάλιστα, για το σκοπό αυτό εξαγγείλει και ταξίδι του Γλίξμπουργκ στο Γράμμο για να δει από κοντά τη συντριβή του ΔΣΕ.

Αναγκάστηκαν ξανά και ξανά να αλλάξουν το σχέδιο και να ματαιώσουν τις εκδρομές. Μετά από τις 70 μέρες μαχών οι δυνάμεις του ΔΣΕ πέρασαν συγκροτημένα στο Βίτσι, στο δε αστικό στρατόπεδο ξέσπασε σοβαρή κρίση.

Σχέδια και επιδιώξεις

Τα επιτελεία του αστικού στρατού συγκέντρωσαν τον κύριο όγκο των δυνάμεών του ανατολικά στην περιοχή του Νεστορίου και δυτικά στην Κόνιτσα. Σκόπευαν έτσι «εις την δημιουργίαν δύο ισχυρών εμβόλων άτινα θα ηκολούθουν ταχύτατα τις δύο κατευθύνσεις παραλλήλως των ελληνοαλβανικών συνόρων και εντός του εθνικού εδάφους το εν από ΒΑ (XV 15η Μεραρχία) προς ΝΔ και ετέρου από ΝΔ (IX 9η Μεραρχία) προς ΒΑ προς αποκοπήν το ταχύτερο δυνατόν πάσης επικοινωνίας εν τω Γράμμω συμμοριακών δυνάμεων μετά του Αλβανικού εδάφους, η συνάντησις των δύο ως άνω μεραρχιών (εμβόλων) εις περιοχήν ΑΡΕΝΑ (υψ. 2.520). Μετά την επίτευξιν του ως άνω αποτελέσματος επίθεσις κατά μέτωπον προς οριστικήν συντριβήν των Κ/Σ υπό των Ι, ΙΙ και Χ μεραρχιών. Αυτή ήδη να επιτευχθεί εντός του βραχύτερου δυνατόν χρόνου εντός των δύο, το πολύ τριών ημερών» (ΓΕΣ, Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου, 10ος τόμος, σελ. 437).

Δηλαδή, σκόπευαν, αφού κλείνανε τα «έμβολα» από τις περιοχές Νεστορίου - Κόνιτσας κατά μήκος των συνόρων, στη συνέχεια με μερικότερες ενέργειες να επεκτείνουν την κατοχή τους στο ορεινό συγκρότημα Γράμμου, Σμόλικα, Ζαγορίων, επιδιώκοντας την κατάτμηση των δυνάμεων του ΔΣΕ με τους περίφημους «κλοιούς» που επέβαλαν οι Αμερικανοί στρατοκράτες «επιτελικοί».

Για να αντιμετωπιστεί αυτή η γενική εκστρατεία του αστικού στρατού το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ κατάρτισε ένα σχέδιο με τις παρακάτω επιδιώξεις:

-- Να δεσμεύσει και να φθείρει στον ανώτατο βαθμό τις κύριες δυνάμεις του εχθρού στη Β. Πίνδο.

-- Να δώσει τη δυνατότητα στις δυνάμεις του ΔΣΕ που δρούσαν στις άλλες περιοχές, να αναπτύξουν στον ανώτατο βαθμό τις δυνάμεις τους, δημιουργώντας στον αντίπαλο καταστάσεις πιο απειλητικές απ' αυτήν που θα αντιμετώπιζε στο Γράμμο.

-- Να διατηρήσει βασικά αξιόμαχες τις κύριες δυνάμεις του ΔΣΕ που δρούσαν στο χώρο Σμόλικα - Γράμμο, για να μπορέσουν στην κατάλληλη στιγμή να δράσουν και να ελιχθούν προς την κατεύθυνση που θα έκρινε κατάλληλη το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ.

***

Πανωλεθρία στο ανατολικό μέτωπο

Ο σχεδιασμός του αστικού στρατού προέβλεπε για το ανατολικό μέτωπο ότι από τις πρώτες μέρες θα είχε καταληφθεί όλη η περιοχή μέχρι την Αλεβίτσα, την είσοδο δηλαδή του Γράμμου, ώστε να δημιουργηθεί ισχυρό προγεφύρωμα. Η αντίσταση των μαχητών του ΔΣΕ ανέτρεψε αυτό το σχέδιο. Η 15η Μεραρχία αποσύρθηκε από το μέτωπο για επανεκπαίδευση. Η 3η ορεινή Ταξιαρχία της 1ης Μεραρχίας αποσύρθηκε επίσης ύστερα από σοβαρές απώλειες. Κανένας από τους στόχους του αστικού στρατού δεν μπόρεσε να πιαστεί στις καθημερινές σκληρές μάχες που έγιναν μέχρι τις 24 Ιούνη. Το μοναρχοφασιστικό επιτελείο, εγκαταλείποντας το αρχικό του σχέδιο, επιδίωξε ψάχνοντας με διαδοχικές επιθετικές ενέργειες σ' όλη την περίμετρο του θεάτρου των επιχειρήσεων να βρει κάθε φορά τα αδύνατα σημεία της διάταξης του ΔΣΕ. Μέχρι που αναγκάστηκε σε ολική αναδιάταξη των δυνάμεών του.

Είναι χαρακτηριστικό τι γράφει ο ίδιος ο αντιστράτηγος Κιτριλάκης: «Είχομεν πλέον στρατηγικά αιφνιδιασθεί και συνεπώς αποτύχει. Δεν ήτο πλέον δυνατόν να εφαρμοστεί το σχέδιο "Κορωνίς" ως συνελήφθη, διότι δεν υπάρχουν καθ' ολοκληρίαν αι προϋποθέσεις εφ' ων είχε βασισθή τούτο» (...) «Εχουσι παρέλθει 15 ημέραι από τας ημέρας εκτοξεύσεως του εμβόλου υπό της XV (15η Μεραρχία - Μέτωπο Νεστορίου - Αλεβίτσα, Αμμούδα, κ.α.) καθ' ας η Μεραρχία αυτή διαρκώς επιτιθέμενη δεν έχει προχωρήσει ούτε κατά εν σχεδόν βήμα».

Στις 22-6-48 γίνεται σύσκεψη στην Κοζάνη για την εκτίμηση της «Κορωνίδας» (το όνομα της επιχείρησης). Στη σύσκεψη συμμετείχαν ο Βαν Φλιτ, ο Τζίκινς και ο συνταγματάρχης Μπρίτιχαμ και άρχισαν να ψάχνουν άλλες κατευθύνσεις για την επιτυχία του σκοπού. Μετά τη συζήτηση αποφασίζεται «αλλαγή του σχεδίου το ταχύτερον δυνατόν και της αναλήψεως εκ μέρους των εθνικών δυνάμεων αιφνιδιαστικής ενέργειας κατά την κατεύθυνση ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΥ - ΕΦΤΑΧΩΡΙ μέχρι του υψώματος, αλλά κατ' αυτού προέχει η συνέχισις της επίθεσης προς ολοκλήρωσιν της ΑΜΜΟΥΔΑΣ υπό της XV (15 Μεραρχίας)».

Επί της ουσίας, το βασικό σχέδιο για την εφαρμογή των δύο εμβόλων στα άκρα έχει εγκαταλειφθεί και πλέον στόχος είναι η κατάληψη της κοιλάδας του Σαραντάπορου από ανατολή και δύση, ώστε να στηθούν προγεφυρώματα προς τον κεντρικό Γράμμο. Το νέο σχέδιο οδηγεί σε σοβαρές και συνδυασμένες επιχειρήσεις σ' όλο το μέτωπο από τα υψώματα του Εφταχωρίου μέχρι το Κάμενικ που συνεχίστηκαν 30 μέρες.

Τρεις μεραρχίες σταμάτησαν μπρος σε δύο ταξιαρχίες

Η καθήλωση του αστικού στρατού στον τομέα Αλεβίτσα - Αμμούδα οδήγησε το επιτελείο του σε επανασχεδιασμό της επιχείρησης. Με στόχο τώρα να σπάσουν την αμυντική διάταξη του ΔΣΕ στα Γκρούσα - Γκουρούσια (στο κέντρο του ανατολικού μετώπου) έστρεψαν εκεί όλη τη δύναμη της 1ης Μεραρχίας, ενώ παράλληλα αυξήθηκε στον ίδιο τομέα η πίεση και από τη 2η Μεραρχία που δρούσε νότια από τις Οντριες ως τον Πεντάλοφο.

Στόχος τους ήταν, σπάζοντας την αμυντική διάταξη, να ελέγξουν όλη την κοιλάδα του Σαραντάπορου από τις πηγές του έως κάτω στην έξοδο προς την Αλβανία, καθώς παράλληλα στον ίδιο στόχο είχε ενταθεί και η αποστολή της 9ης Μεραρχίας που δρούσε από την πλευρά της Κόνιτσας.

Και σ' αυτό το μέτωπο όμως έσπασαν τα μούτρα τους, παρότι τις πρώτες μέρες υπήρχε αίσθηση επέλασης στα υψώματα που βρίσκονται νότια του Νεστορίου.

Στην πράξη - και με δεδομένη πάντα τη διακήρυξή τους ότι ξεμπερδεύουν όπου να 'ναι με τους «συμμορίτες» - και οι τρεις Μεραρχίες (σημ.: η 15η συνέχιζε στην Αμμούδα) του ανατολικού Μετώπου, παρά την τρομακτική υπεροπλία τους, βρέθηκαν αντιμέτωπες με την αποφασιστική άμυνα των μαχητών του ΔΣΕ.

Στα Γκουρούσια, μάλιστα, ο αστικός στρατός καθηλώθηκε όχι για λίγο, αλλά μέχρι και τη μέρα που οι δυνάμεις του ΔΣΕ έκαναν τον ελιγμό προς το Βίτσι.

Στα Γκρούσα και τα Γκουρούσια, οι στρατηγοί του αστικού στρατού ανακάλυψαν διάφορες απίθανες δικαιολογίες για να καλύψουν το προφανές: Πως παρά την τρομακτική υπεροπλία τους, μια χούφτα μαχητές του ΔΣΕ (δυο ταξιαρχίες απέναντι σε τρεις μεραρχίες) που έδιναν το δικό τους δίκαιο αγώνα, αποδείχτηκαν πιο ισχυροί κι από τα τανκς, κι από τα πυροβόλα, κι από τις ειδικές δυνάμεις, κι από τις ακόμα πιο ειδικές αμερικανικές βόμβες.

***

Στον Κλέφτη

Η κορφή Κλέφτης

«Ο εχθρός έφθανε στην απόσταση των 3 - 5 μέτρων, πάνω στα οπλοπολυβολεία μας και οι μαχητές μας δεν έφευγαν, πιάνονταν στα χέρια μαζί του και έδιναν έτσι τη δυνατότητα να επεμβαίνει η εφεδρεία για να απωθεί και να τον ανατρέψει (...) στις περισσότερες φορές οι μάχες με πυρά πεζικού δίνονταν στην απόσταση των 30 - 50 μέτρων και κάτω. Σ' αυτό συντελούσε και το δασωμένο έδαφος γιατί μπορούσε ο εχθρός καλυπτόμενος στους κορμούς των δέντρων να πλησιάζει πολύ στις θέσεις μας (...) οι αντεπιθέσεις μας στον Κλέφτη από την αρχή έγιναν το μέσο της ανατροπής του εχθρού (...) είχαμε περιπτώσεις όπου ο αξέχαστος ήρωας λοχαγός Ανδρέας Μήτσου (Ανδρούτσος) μέσα σε μία μέρα έκανε 6-8 αντεπιθέσεις» (η περιγραφή στο περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός»).

Ο Κλέφτης, μαζί με τον Πύργο Στράτσανης και την Μπολιάνα συναποτελούν τη δυτική πύλη του Γράμμου. Παίζουν καθοριστικό ρόλο για τον έλεγχο της κοιλάδας του Σαραντάπορου. Ο Κλέφτης ελέγχει τις διεισδύσεις από και προς Ηπειρο από την πλευρά της Κόνιτσας δυτικά και της Πυρσόγιαννης βορειοανατολικά.

Τον Κλέφτη τον υπερασπίστηκε η 105η Ταξιαρχία του ΔΣΕ. Οι αμυντικές του θέσεις και τα τμήματα του ΔΣΕ που μάχονταν άλλαξαν αρκετές φορές ανάλογα με την εξέλιξη των επιχειρήσεων. Εδώ έδρασαν το Τάγμα Αλευρά, το Τάγμα Πάνου και το Τάγμα Παλαιολόγου. Οι μάχες για την κατάληψή του από τον αστικό στρατό άρχισαν στις 21 Ιούνη του 1948 από την πλευρά της Κόνιτσας. Ο εχθρός διέθεσε δύο Ταξιαρχίες, 20-25 πυροβόλα και 8-12 αεροπλάνα που επιχειρούσαν καθημερινά. Οι μάχες κράτησαν 42 μέρες. Την 1/8/48 τα τμήματα του ΔΣΕ ύστερα από διαταγή του ΓΑ ανασυντάχτηκαν προς Ταμπούρι, Οξιά, Γύφτισσα. Η δυτική πλευρά του Κλέφτη και η κορυφή του δεν ξαναφύτρωσαν ποτέ από τα βλήματα των ναπάλμς που δέχτηκαν.

***

Δύο μήνες άπαρτος

Η τρίτη φάση των επιχειρήσεων στη μάχη του Γράμμου το καλοκαίρι του 1948 αρχίζει στις 5 Αυγούστου. Από κείνη τη μέρα οι δυνάμεις του ΔΣΕ έχουν πλέον συμπτυχθεί βόρεια του Σαραντάπορου καθώς στις 4 Αυγούστου έχει πέσει το Ταμπούρι, ενώ ήδη και οι υπερασπιστές του Κλέφτη έχουν πάρει νέα διάταξη ανάμεσα Οξιά και Θεοτόκο. Στο ανατολικό μέτωπο ο ΔΣΕ κρατούσε μέχρι τις 3 Αυγούστου ισχυρά το συγκρότημα Αμμούδα - Αλεβίτσα, καθώς επίσης και τη γραμμή άμυνας Γκουρούσια - Πύργος Κοτύλης - Τρία Σύνορα. Στο δυτικό μέτωπο, ο αστικός στρατός συγκεντρώνει όλα τα πυρά της 9ης Μεραρχίας στη γραμμή Κάμενικ - Γκόλιο - Στενό. Στις 3 Αυγούστου εξαπολύει σφοδρή επίθεση τόσο ανατολικά όσο και δυτικά. Ανατολικά βάζει πόδι στις προσβάσεις προς Αμμούδα, Αλεβίτσα αλλά συναντά ακόμα ισχυρή αντίσταση. Δυτικά, όμως, κατορθώνει να δημιουργήσει ρήγμα στην αμυντική γραμμή, όταν με ένα μπαράζ πυροβολικού παίρνει το Κάμενικ, ενώ στο μεταξύ έχει δημιουργηθεί ρήγμα και στον Τάλιαρο (ανατολικά) που επιτρέπει στον αστικό στρατό να βάλει πόδι στα υψώματα του Σμόλικα. Παρ' όλα αυτά, δύο μήνες μετά την έναρξη της «Κορωνίδας» βρίσκονταν ακόμα στην περίμετρο του Γράμμου.

Μάχη σώμα με σώμα

Την 1η του Ιούλη του '48, ο αστικός στρατός εξαπέλυσε νέα σφοδρή επίθεση σ' όλο το μέτωπο του Βόιου με δυνάμεις της 1ης και 2ης Μεραρχίας και σκοπό να δημιουργήσει ρήγμα που θα του επιτρέψει να περάσει στην κοιλάδα του Σαραντάπορου. Στο βορρά από τη θέση Λημέρια εξορμά προς Γκρούσα η 51η Ταξιαρχία της 1ης Μεραρχίας βοηθούμενη από την 77η της 15ης Μεραρχίας. Στο μέσο από τη θέση Λίμνες δυνάμεις της 2ης Μεραρχίας προσπαθούν να ανέβουν στην Πετρόστρουγκα (αντέρεισμα που φτάνει στο Παλιοκρίμνι). Ρίχνουν πάνω από 1.000 βλήματα.

Στις 2 του Ιούλη, το έδαφος μπροστά από τα Γκρούσα σκάφτηκε κυριολεκτικά από τις βόμβες. Το πυροβολικό σταματούσε μόνο όταν έπρεπε να κινηθούν τα τανκς. Παίρνουν προσωρινά τα Γκρούσα και ο Βαν Φλιτ στέλνει ο ίδιος τηλεγράφημα συγχαρητηρίων στο διοικητή του τάγματος, γιατί «άνοιξε τις πύλες του Σαραντάπορου». Το βράδυ, ο ίδιος ο Πετζόπουλος ανακοινώνει με ασύρματο την υποχώρηση κάτω από το βάρος μιας θυελλώδους αντεπίθεσης του ΔΣΕ.

Για τις επόμενες 55 μέρες, η μάχη στα Γκρούσα δινόταν καθημερινά σώμα με σώμα. Ο αστικός στρατός δεν μπόρεσε ποτέ να περάσει στο Σαραντάπορο από αυτό το σημείο που κρατήθηκε από τους μαχητές του ΔΣΕ ως και τη νύχτα που συμπτύχθηκαν για τον ελιγμό.

Στις 11/8, ύστερα από 56 μέρες ηρωικής αντίστασης, οι υπερασπιστές της Αλεβίτσας συμπτύχθηκαν σε άλλες θέσεις.

Στις 18 Αυγούστου πάρθηκε από το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ η απόφαση για τον ελιγμό στο Βίτσι.

Στις 19 του Αυγούστου του 1948, η ένταση της επίθεσης αυξάνεται. Επανειλημμένες επιθέσεις του αστικού στρατού για κατάληψη του φυλακίου Γκίνοβας για να βγει στα αλβανικά σύνορα. Τελικά, παραβιάζοντας το αλβανικό έδαφος, κατέλαβαν τη θέση. Την ίδια μέρα, κατέλαβαν και τα Καψάλια, βάζοντας πόδι στο συγκρότημα του Τσάρνου. Την επομένη, 20/8, έπιασαν τον αυχένα Ταμπούρι. Την ίδια μέρα έκαναν προσπάθειες προς Ψωριάρικα - Παπούλη. Αποκρούστηκαν από τα τμήματα του ΔΣΕ που κρατούσαν γερά τις θέσεις τους σαν οπισθοφυλακή για τον ελιγμό στις 21 Αυγούστου. Μέχρι και τις 20 Αυγούστου μικρές μονάδες του ΔΣΕ κρατούσαν ανοιχτό το μέτωπο επιτρέποντας στον κύριο όγκο των μαχητών να συγκεντρωθεί στην περιοχή ανάμεσα Σλήμνιτσα - Μονόπυλο, απ' όπου τη νύχτα 20 προς 21 Αυγούστου πέρασαν στο Βίτσι.

(Για τον ελιγμό θα χρειαστεί ξεχωριστή αναφορά σε άλλο σημείωμα, ενώ αναλυτικότερα για τη μεγάλη μάχη του Γράμμου μπορούν να αντληθούν στοιχεία από τον ιστορικό ταξιδιωτικό οδηγό για τον Γράμμο, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»).

  

από e kozani