Η άγνωστη έκθεση του Καζαντζάκη για τις θηριωδίες των Ναζί

 

"Μαυροφορεμένες γυναίκες έξω από τα σπίτια τους. Στις πόρτες υπάρχουν τόσοι σταυροί όσοι και οι άνθρωποι που έχασαν στην κατοχή", λέει η Νίκη Σταύρου, εγγονή της Ελένης Καζαντζάκη και υπεύθυνη των εκδόσεων, δείχνοντας μία φωτογραφία από το αρχείο του Νίκου Καζαντζάκη. Την συναντήσαμε με αφορμή την επέτειο από το θάνατό του στις 26 Οκτωβρίου 1957 και της ζητήσαμε να μας μιλήσει για εκείνη την σχετικά άγνωστη περίοδο της ζωής του, μιας και ο θάνατός του ήταν τόσο κοντά στην εθνική επέτειο του ΟΧΙ. Τι έκανε λοιπόν ο Καζαντζάκης όταν μπήκαν οι Γερμανοί; Πού ζούσε; Πώς σώθηκε; Τι αναζήτησε στα χωριά της Κρήτης μετά την αποχώρηση των Γερμανών; Φάνηκε πως ήταν πολλά αυτά που δεν γνωρίζαμε.

Αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο ο Νίκος Καζαντζάκης βρέθηκε στη γενέτειρα του με ένα σκοπό: να δει από κοντά, να καταγράψει, να μετρήσει τον πόνο των συμπατριωτών του που έζησαν την κόλαση των Ες Ες στα ιερά χώματα της Κρήτης. Ο Καζαντζάκης ως μέλος της «Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη», όπως ονομάστηκε, μαζί με τους πανεπιστημιακούς Ιωάννη Κακριδή, Ιωάννη Καλιτσουνάκη αλλά και τον φωτογράφο Κωνσταντίνο Κουτουλάκη, συνέταξε μία έκθεση, της οποίας αποσπάσματα σας παραθέτουμε.

Η φρίκη και η βαρβαρότητα των Γερμανών κατά την εισβολή στα χωριά της Κρήτης ειδομένη μέσα από το βλέμμα του Νίκου Καζαντζάκη, το καλοκαίρι του 1945, προκαλεί ατελείωτη οδύνη ακόμη και σήμερα και τα λόγια του σε αυτές τις περιγραφές κόβουν την ανάσα.

Ο Καζαντζάκης τα χρόνια του πολέμου άνοιγε την πόρτα και τάιζε τα παιδιά από μια κουταλιά λάδι

Η κα Νίκη Σταύρου μεγάλωσε με την Ελένη Καζαντζάκη και από παιδί άκουγε τις ιστορίες των παππούδων. Έχει ακόμα στη βιβλιοθήκη της τα «κοτάκια» που της έφτιαχνε από κοχύλια η ίδια η Ελένη για να της θυμίζουν την εξοχή. Για την εποχή του πολέμου έχει ακούσει πολλά.

Ο Καζαντζάκης το 1940 είχε φύγει μαζί με την «Ελένη του» για το πέτρινο σπίτι στην Αίγινα. «Όταν εισέβαλαν οι Γερμανοί στην Αθήνα ο Καζαντζάκης και η Ελένη ήξεραν ότι θα έρθουν άγριες εποχές. Είχαν κρατήσει λάδι κι όταν τα παιδιά τους χτυπούσαν την πόρτα ο Καζαντζάκης τους έχωνε από μία κουταλιά στο στόμα. Όπως έκανε ο «Καπετάν Μιχάλης» ή όπως στις «Αδερφοφάδες» που ο Καζαντζάκης μιλάει για τα αποσκελετωμένα παιδιά που έτρωγαν χώμα», αφηγείται η κα Σταύρου.

«Στην Αίγινα ένας Γερμανός, ο οποίος βοήθησε πολύ κόσμο, βοήθησε και τον Καζαντζάκη. Ένας Διοικητής των Ες Ες ήταν. Η Ελένη πήγε σπίτι του και τον είδε από το τζάμι να γράφει στη γραφομηχανή. Χτύπησε το τζάμι και του ζήτησε να βοηθήσει τον Καζαντζάκη να φύγει. Εκείνος έγραψε στη γραφομηχανή ότι ο Καζαντζάκης είναι άρρωστος και πρέπει να πάει στην Αθήνα για 15 μέρες. Κι έτσι σώθηκε» θυμάται η κα Σταύρου από τις αφηγήσεις τις Ελένης Καζαντζάκη.

Ο Καζαντζάκης στην Κατοχή έγραψε το Ζορμπά και μέσα από τα χαλάσματα γέννησε το φως

Η Ελένη ανέβαινε στα βουνά, έβρισκε ότι χόρτο τρωγόταν και το έβραζε για το δώσει στον Νίκο. Τα φιστίκια, τα αμπέλια και τα σύκα στην Αίγινα δεν τα έτρωγαν οι Γερμανοί, τα άφηναν και έτσι είχαν κάτι να φάνε οι Έλληνες. Ο Διοικητής των φυλακών και η γυναίκα του, όποτε μπορούσαν κρατούσαν ένα πιάτο φαγητό από το συσσίτιο των φυλακισμένων για τον Νίκο και την Ελένη. Σε αυτές τις δύσκολες μέρες έγραψε τον Ζορμπά ο Καζαντζάκης. Και μάλιστα κατηγορήθηκε γιατί σε μια τέτοια εποχή έγραψε ένα τόσο αναζωογονητικό κείμενο. Από το σκοτάδι όμως της εποχής βγήκε το φως που είναι ο Ζορμπάς. Στο Ζορμπά διαλύεται ο κόσμος του και εκείνος ανοίγει τα χέρια του και χορεύει. Η αισιοδοξία του είναι εσωτερική, πατάει στα χαλάσματα και γιορτάζει τη ζωή. Γιατί τα χαλάσματα είναι δικά του. Αυτό είναι το πιο επίκαιρο και σπουδαίο μήνυμα του Καζαντζάκη. 

Ο Έλληνας ακόμη και να μην έχει χρήματα θα είναι έξω καρδιά και θα ξορκίζει το κακό. Το τίναγμα των χεριών του Ζορμπά είναι παναθρώπινη ανάγκη για επιβίωση. Όπως ο ναύτης, που λέει κι ο Καζαντζάκης, στο καράβι που βυθίζεται, όλοι κλαίνε και προσεύχονται ενώ εκείνος απλά έχει έναν κουβά και βγάζει τα νερά, μέσα στη ματαιότητα», λέει η κα Σταύρου.

Μετά τον πόλεμο βρέθηκε στα βουνά της Κρήτης να καταγράφει όσα πέρασε ο τόπος του

Τον Ιούνιο του 1945 ο Καζαντζάκης μεταβαίνει στην Κρήτη μαζί με την Επιτροπή για να δει από κοντά όσα έγιναν. Στα παρακάτω αποσπάσματα της έκθεσης περιγράφονται από τον ίδιο και τους συνεργάτες του οι θηριωδίες, τις οποίες, όπως διαφαίνεται από το κείμενο οι άνθρωποι του «Ράιχ» σχεδόν απολάμβαναν. Η επιτροπή ήρθε αντιμέτωπη με ομαδικούς τάφους χιλιάδων πτωμάτων αφού οι Γερμανοί «μέ πολλήν εὐχαρίστησιν ἐτυφέκιζον καί γέροντας καί γυναῖκας», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται. Η έκθεση μιλάει για εν ψυχρώ πυρπολήσεις γυναικών, για καταστροφές ολόκληρων χωριών, ομαδικές εκτελέσεις, βασανισμούς παιδιών και δολοφονίες χωρίς διάκριση. Η αγροτική παραγωγή της Κρήτης καταστράφηκε ολοσχερώς και χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανός προς ίδιον όφελος. Εκκλησίες, σχολεία, βιβλιοθήκες γκρεμίστηκαν ολοσχερώς.

Ο Καζαντζάκης περιγράφει:

ΑΜΙΡΑΝ, συνέλαβον τούς ἄνδρας ὅλους – περί τούς 100 – τούς ὁποίους ἄνευ διαδικασίας ἐξετέλεσαν μέχρις ἑνός ὀλίγον κατωτέρω τῆς δημοσίας ὁδοῦ. […]Τά πρόσωπα τῶν νεκρῶν ἦσαν παραμορφωμένα, διότι οἱ Γερμανοί ἐσκόπευον ἐπί τῆς κεφαλῆς των ἐκ τοῦ πλησίον καί δι’ αὐτό ἡ ἀναγνώρισις ἐγίνετο συχνά ἐκ τῶν ἐνδυμάτων μόνον. «Τά μυαλά τοῦ πατέρα μου καί τοῦ ἀδελφοῦ μου ἦσαν χυμένα χάμω» μᾶς εἶπε μιά γυναῖκα. Μία ἄλλη: «τό γυιό μου γουλιά γουλιά τόν ἔπαιρνα καί τόν ἔβανα στό σακκί, καί πῆγα καί τόν ἔθαψα».

Ἡ Ἐπιτροπή δέν θά λησμονήσῃ ποτέ τό σπαρακτικόν θέαμα πού ἀντίκρυσεν καθώς ἔφθανεν εἰς τόν Ἀμιρᾶν, διά νά διαπιστώση τά ἀνωτέρω ἐκτεθέντα· ἐπί τοῦ τόπου τῆς ἐκτελέσεως εὗρε συγκεντρωμένας περί τάς 300 γυναῖκας μελανηφορούσας μετά τῶν τέκνων των, θρηνούσας, κοπτομένας καί μυρολογούσας.

ΓΑΛΑΤΑΣ Χανίων. Μόλις οἱ Γερμανοί κατέλαβον τό χωρίον τήν 26ην Μαΐου ἤρχισαν φονεύοντες τούς εἰς τά καταφύγια κρυπτομένους γέροντες καί γυναῖκας […] Εἰς τούς κατοίκους τοῦ χωρίου ἀπηγόρευσαν τήν περισυλλογήν τῶν νεκρῶν […] Ἡ ἄδεια πρός ταφήν ἐδόθη μόλις μετά 9 μῆνας, ἀφού τά πτώματα εἶχον καταφαγωθῇ ἀπό τούς σκύλους καί τά τσακάλια.

Εἰς τόν ΔΡΑΠΑΝΙΑΝ, μόλις τόν κατέλαβον, συνέλαβον τούς ἀμάχους ἄνδρας, πού εἶχαν μείνει ἐκεῖ, ἐστήριξαν ἐπί τῶν ὤμων των τά ὁπλοπολυβόλα καί ἤρχισαν νά φωνάζουν εἰς τούς πέριξ τοῦ χωρίου ἐνόπλους νά ἔλθουν νά παραδοθοῦν, χωρίς νά φοβοῦνται ὅτι θά πάθουν. Μέ τήν ἀπάτην αὐτήν κατώρθωσαν νά φονεύσουν 23.

ΚΑΝΤΑΝΟΣ. […] Μετά την γενικήν λεηλασίαν ὅλαι αἱ οἰκίαι τοῦ χωρίου ἐκάησαν ἤ ἀνετινάχθησαν διά δυναμίτιδος. […] Ἐν τῷ μεταξύ ἀπεφασίσθη ἡ περιοχή τῆς Καντάνου νά καλλιεργηθῇ διά λογαριασμόν τοῦ Ράϊχ.

ΚΥΡΤΟΜΑΔΟΣ, […]. Ἡ Διγαλάκη, ἐπειδή ἐθρήνει τούς πρό αὐτῆς ἐκτελεσθέντες τρεῖς ἀδελφούς της, ἐδάρη καί ἐλακτίσθη, ὅπως ἐκακοποιήθη καί ὁ ἐκ τῶν 7 ἐκτελεσθέντων Θεοφ. Σαρτζετάκης κατά τήν σύλληψίν του, διότι εἶχε φωνάξει: «ἄχ, παιδιά μου!».

ΑΛΙΚΙΑΝΟΣ Εἰς τάς 2/6 προέβησαν εἰς τήν ἐκτέλεσιν 42 ἀνδρῶν ἐντός τοῦ περιβόλου τῆς ἐκκλησίας καί ἐνώπιον τῶν ὑποχρεωτικῶς συγκεντρωμένων ἐκεῖ γυναικῶν. […] Πολλοί ἐτάφησαν ζῶντες ἀκόμη[…]

ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ καί ΜΙΣΙΡΙΑ· ἡ ἐκτέλεσις τῶν περισσοτέρων ἐξ αὐτῶν συνετελέσθη δι’ ἀνιέρου ἀπάτης· εἰς τούς κατοίκους, οἵτινες εἶχον συλληφθῆ ὅλοι καί ἐκρατοῦντο νηστικοί, εἶπον οἱ Γερμανοί, ἐάν ἤθελον, νά τούς δώσουν τσάϊ καί μπισκότα. Ὅσοι ἐδήλωνον, ὡδηγοῦντο ἔξω κατά μικράς ὁμάδας καί ἐξετελοῦντο παρά τήν παραλίαν, χωρίς οἱ ὑπόλοιποι ἔγκλειστοι νά ἀντιλαμβάνωνται τί συμβαίνει. […] Ἡ μαθήτρια τοῦ Γυμνασίου Ἀθηνᾶ Δρανδάκη, ἰδοῦσα τυφεκισμένους τόν ἀδελφόν της καί τήν μίαν ἀδελφήν της, τήν δέ ἄλλην τραυματισμένη, παρεφρόνησεν. Οἱ Γερμανοί τούς ἡμίσεις τῶν νεκρῶν ἔκαυσαν ἐπιχύσαντες βενζίνην, τούς ἄλλους δέ ἔρριψαν εἰς φρέατα.

ΚΑΛΗΣ ΣΥΚΙΑ […] Ἐπειδή οἱ ἄνδρες τοῦ χωρίου εἶχον διαφύγει, οἱ Γερμανοί εἰσελθόντες (9/10/43) συνεκέντρωσαν τάς γυναῖκας ὅλας παρά τήν βρύσιν τοῦ χωρίου καί ἤρχισαν νά τάς ἀνακρίνουν ἐρωτῶντες ποῦ εὑρίσκονται οἱ ἄνδρες των, ποῦ ἔχουν κρυμμένα τά ὅπλα των κ.λπ. […] Ἐπειδή ὅμως ἐκεῖναι δέν τούς ἀπεκάλυπτον τίποτε, ἔθεσαν πῦρ εἰς 4 οἰκίας καί διέταξαν νά ἐγερθοῦν αἱ γυναῖκες, τῶν ὁποίων αἱ οἰκίαι ἐκαίοντο. Καθώς ἠγέρθησαν 5 […] τάς διέταξαν νά προχωρήσουν πρός τάς καιομένας οἰκίας των. Ἡ Ε. Γριντάκη ἐκράτει εἰς τάς ἀγκάλας της τό διετές τέκνον της· οἱ Γερμανοί τῆς τό ἥρπασαν, τό πέταξαν εἰς τόν δρόμον καί ἔπειτα ἔρριψαν ἐκείνην ἐντός τῆς φλεγομένης οἰκίας της, ὅπου ἐκάη. Ἡ Μαλ. Πετράκη καί ἡ Μαρ. Νικητάκη ἐρρίφθησαν ἐντός τῆς οἰκίας τοῦ Στ. Σταυρουλάκη, τήν ὁποίαν ἐπίσης εἶχον πυρπολήσει. 

Ἡ Ἀργ. Κωστάκη ἐρρίφθη ἐντός τῆς φλεγομένης οἰκίας τοῦ Ἐμμ. Γ. Κωστάκη, ἀφοῦ πρῶτον ἐφονεύθη διά περιστρόφου· τό αὐτό συνέβη μέ τήν Ἑλ. Νικητάκη ἐντός τῆς οἰκίας τοῦ Εὐαγγ. Πετράκη. Ἐντός τῆς οἰκίας τοῦ Ἐμμ. Κωστάκη ἐρρίφθησαν διά νά καοῦν καί αἱ ἐξῆς τρεῖς τυφεκισθεῖσαι προηγουμένως·

πηγή:Κόκκινος Φάκελος

  από Ταξική Πτέρυγα