ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΘΥΜΑ Η «Μόνα Λίζα» του Πολυτεχνείου -Η Τόριλ, η 22χρονη Νορβηγίδα που έπεσε νεκρή από μία αδέσποτη σφαίρα [εικόνες]

Κάθε χρόνο, όταν μνημονεύονται τα ονόματα των 24 ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους στην εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973, ακούγεται και εκείνο της Τόριλ Μαργκρέτα Ενγκελαντ. Το 22χρονο κορίτσι με τα μακριά μαύρα μαλλιά και το χαμόγελο που θυμίζει τη Μόνα Λίζα, που έπεσε νεκρή από μία αδέσποτη σφαίρα.

«Σήμα κατατεθέν» της, η φωτογραφία διαβατηρίου της που αναδημοσιεύτηκε κατά τον χαμό της από τις εφημερίδες της χώρας της, και εξαιτίας αυτής της εικόνας, με τα μακριά ίσια μαλλιά και το ελαφρύ μειδίαμα, την είχαν χαρακτηρίσει ως τη «Μόνα Λίζα» της Νορβηγίας. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Τύπο της εποχής, η Τόριλ είχε επισκεφθεί την Ελλάδα ως τουρίστρια και για κακή της τύχη βρέθηκε στο «λάθος σημείο» τη «λάθος ώρα», όταν δέχθηκε μια αδέσποτη σφαίρα την ώρα που επέστρεφε στο ξενοδοχείο της από το σινεμά.

Αυτή, λοιπόν, η ελάχιστη πληροφορία ήταν αρκετή για κάποιους να πουν ότι η Τόριλ, όπως και τα άλλα θύματα του Πολυτεχνείου, δεν υπήρξαν ποτέ και πως όλα πρόκειται για κάποιο είδος συνωμοσίας. «Είναι κατανοητό πως άνθρωποι της χούντας θα έλεγαν εκείνη την εποχή κάτι τέτοιο, αλλά όταν το λένε άνθρωποι σήμερα, αυτό είναι πολύ παράξενο», είχε δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή της στην αγγλόφωνη ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» η αδελφή της Τόριλ, Λιβ Κάρι Ένγκελαντ. Η Λιβ, η οποία ζει στο Μόλντε, μια πόλη 500 χλμ. βορειοδυτικά του Όσλο, ήταν 18 ετών όταν η αδερφή της τραυματίστηκε θανάσιμα από πυροβολισμό το βράδυ της 16ης Νοεμβρίου του 1973 κοντά στο Πολυτεχνείο.

Γεννημένη στις 4 Μαρτίου του 1951, η Τόριλ ήταν η μεγαλύτερη από τα τρία παιδιά της οικογένειας Ένγκελαντ. Οι δυο αδελφές, μιας και είχαν μεγάλη διαφορά ηλικίας από τον μικρότερο αδελφό τους, ήταν πολύ δεμένες. «Είχε μια δυνατή αίσθηση της δικαιοσύνης και για την οικογένεια, αλλά και για τον κόσμο. Της άρεσε πάρα πολύ να γνωρίζει ανθρώπους από άλλες χώρες. Θαύμαζε τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον αγώνα των μαύρων, και είναι κάτι που πήρα από εκείνη», θυμάται η Λιβ.

Τα τρία αδέλφια σε παιδική ηλικία (η Τόριλ είναι η μεγαλύτερη)

Ωστόσο, η Λιβ διευκρινίζει ότι η Τόριλ δεν είχε εμπλακεί σε φοιτητικό συνδικαλισμό ή ακτιβισμό. Ηταν αρκετά ντροπαλή και συνεσταλμένη για να αγωνιστεί δημόσια για τις πεποιθήσεις της. Δεν είχε πολλούς φίλους την εποχή εκείνη που ήταν φοιτήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Όσλο, ενώ αγαπούσε την τζαζ, τον Μπομπ Ντίλαν, τον Μπομπ Σέγκερ, τη Τζόαν Μπαέζ και τον Μίκη Θεοδωράκη.

Η Λιβ θυμάται ακόμα την τελευταία φορά που είχε δει την αδελφή της: Ηταν Πρωτοχρονιά του 1973 στο Οσλο.

Το ταξίδι στην Ελλάδα

Η Τόριλ έφτασε στη χώρα μας τον Μάιο του 1973, έπειτα από ένα ταξίδι της στην Ιταλία. Μετά θα έδινε τις τελικές εξετάσεις για το πτυχίο της στο Οσλο.

«Η αρχική ιδέα ήταν να επισκεφθεί τη Βόρεια Ιταλία και να δει όσο το δυνατόν περισσότερα μουσεία τεχνών. Τότε, νομίζω, γνώρισε κάποιους Αμερικανούς και πήγε μαζί τους στην Κέρκυρα, όπου πέρασε τις ημέρες του Πάσχα και από εκεί στην Αθήνα. Αλλά αυτό δεν ήταν το αρχικό της πλάνο», θυμάται η αδελφή της.

Τα ταξίδια για την Τόριλ δεν ήταν κάτι καινούργιο. Ηδη είχε ταξιδέψει στις ΗΠΑ για 10 εβδομάδες μετά την αποφοίτησή της από το σχολείο, ενώ είχε περάσει και ένα εξάμηνο στη Σορβόννη, στο Παρίσι, για να μάθει γαλλικά.

Στην επίσκεψή της στην Αθήνα, έμεινε σε ένα ξενοδοχείο της λεωφόρου Αλεξάνδρας, όπου γνώρισε τον μετέπειτα φίλο της Μοχάμεντ Αχμέντ Σάλεμ, ο οποίος ήταν από τη Σαουδική Αραβία.

«Νομίζω ότι την είχε βοηθήσει όταν εκείνη είχε ξεμείνει από χρήματα», θυμάται η Λιβ, καθώς η δουλειά της ως γκουβερνάντας σε μια αθηναϊκή οικογένεια, όπου μάθαινε αγγλικά στα παιδιά της οικογένειας, είχε τελειώσει. Η Τόριλ ενημέρωνε την οικογένειά της για το πού ακριβώς βρισκόταν και τι έκανε, γράφοντάς της γράμματα, ενώ μιλούσε και με τη μητέρα της στο τηλέφωνο. Η τελευταία φορά που την άκουσε η μητέρα της, η οποία πλέον είναι γύρω στα 90, ήταν το πρωί της μοιραίας ημέρας.

«Η Τόριλ δεν ήξερε αν θα επέστρεφε στην πατρίδα, ή αν θα παρέτεινε τη διαμονή της, ή αν θα ταξίδευε κι άλλο. Είχε ένα μικρό όνειρο να επισκεφθεί το Ισραήλ, αλλά ούτε εμείς ξέραμε τι σκόπευε να κάνει, ούτε εκείνη», λέει η Λιβ.

Η Τόριλ και ο Μοχάμεντ (δεξιά) με φιλικό τους ζευγάρι

Η θανατηφόρα σφαίρα

Δύο ημέρες μετά την τελευταία επικοινωνία της μητέρας με την κόρη της, ένας ιερέας της ενορίας χτύπησε την πόρτα του σπιτιού της και οι Ένγκελαντ έμαθαν ότι η κόρη τους τραυματίστηκε θανάσιμα από πυροβολισμό, κοντά στον Πολυτεχνείο, γύρω στις 11.30 τη νύχτα, ενόσω επέστρεφε στο δωμάτιο της με «έναν ξένο φίλο», μετά το σινεμά.

Σύμφωνα με το πιστοποιητικό θανάτου, το οποίο φέρει την υπογραφή του τότε πρέσβη της Νορβηγίας στην Αθήνα, η Τόριλ πέθανε από «τραύματα στο στήθος και τον θώρακα, αφότου χτυπήθηκε από μακριά από σφαίρα μεγάλου διαμετρήματος».

Ερωτηματικά πίσω από την επίσημη εκδοχή

Ο Τύπος της εποχής είχε γράψει πως η Τόριλ ήταν τουρίστρια, ενώ υπήρχαν αναφορές πως σκοτώθηκε στην πλατεία Αιγύπτου, που σχετίζεται πιθανώς με την απόδοση του αιγυπτιακού ονόματος «Τόριλ Τεκλέτ» στην άτυχη Νορβηγίδα, το οποίο συναντά κανείς στις πρώτες εκθέσεις της Αστυνομίας και σε κάποιες λίστες θυμάτων αργότερα. Ομως, σύμφωνα με τον ιστορικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, ο οποίος έχει μελετήσει σε βάθος τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, η Τόριλ αποκλείεται να πυροβολήθηκε εκεί. Ο λόγος, σύμφωνα με τον Καλλιβρετάκη, είναι πως θα ήταν αδύνατο για εκείνη να προχωρήσει χτυπημένη τόσο μακριά μέχρι τα σκαλιά του ξενοδοχείου «Ακρόπολη», εκεί που την βρήκε να κείτεται νεκρή ένας οδοντίατρος.

Την ίδια ώρα, ο Καλλιβρετάκης, ο οποίος γνώρισε τη Λιβ το καλοκαίρι του 2012, αμφισβητεί και το γεγονός πως επέστρεφε στο ξενοδοχείο της έπειτα από μία προβολή ταινίας, καθώς εκείνη την ημέρα, δεδομένης της ταραχής που επικρατούσε, οι περισσότεροι κινηματογράφοι της Αθήνας, και δη αυτοί που ήταν κοντά στο Πολυτεχνείο, ήταν κλειστοί.

«Ο Καλλιβρετάκης υποστηρίζει ότι υπήρχαν τόσοι πολλοί άνθρωποι εκείνη τη νύχτα, που η Τόριλ δεν θα μπορούσε να είχε βρεθεί στο σημείο τυχαία. Μπορεί να ήταν περίεργη και να ήθελε να δει τι συμβαίνει», λέει η αδελφή της.

Ενα από τα πρωτοσέλιδα της εποχής: Η Τόριλ αναφέρεται ως άτυχη τουρίστρια

Το γράμμα του Λαζαρίδη

Το γεγονός περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από ένα γράμμα που έλαβε η οικογένεια τον Αύγουστο του 1974, σχεδόν έναν χρόνο μετά τον θάνατό της Τόριλ, από έναν οδοντίατρο ονόματι Γιώργος Λαζαρίδης. Ο Λαζαρίδης εξηγούσε στο γράμμα του τι πραγματικά συνέβη στην Τόριλ εκείνη τη μοιραία νύχτα.

«Στις 11.30 μμ, ήταν ήδη αργά για την ξεχωριστή Νορβηγίδα κόρη σας. Κειτόταν στα σκαλιά του ξενοδοχείου Acropole Palace περιτιγυρισμένη από Ελληνες φοιτητές, τους συντρόφους της. Κουβάλησα το δολοφονημένο σας παιδί, μαζί με έναν σοβαρά τραυματισμένο Σαουδάραβα, στον πρώτο σταθμό βοηθειών, ο οποίος ήταν υπό την κυριαρχία των δολοφόνων» ανέφερε, μεταξύ άλλων, στο γράμμα του ο Λαζαρίδης.

«Ως Ελληνας, θα ήθελα να σας προσφέρω τις ευχαριστίες μου. Αναμειγμένο με το ελληνικό αίμα που θυσιάστηκε εκείνη τη νύχτα, είναι το αίμα της Νορβηγίδας κόρης σας. Αυτό ήταν το νερό για το δέντρο της ελευθερίας που απολαμβάνουμε σήμερα» συνεχίζει ο Λαζαρίδης.

Σε κάθε περίπτωση, είτε η Τόριλ βρέθηκε τυχαία εκεί είτε συμμετείχε ενεργά στον αγώνα των φοιτητών, η αδελφή της τονίζει ότι έβλεπε πολύ θετικά και συμφωνούσε ιδεολογικά με τον αγώνα των φοιτητών.

Η φοιτητική ταυτότητα της Τόριλ

Σε ένα από τα γράμματά της, λίγους μήνες πριν σκοτωθεί, τον Ιούλιο του 1973, η Τόριλ είχε αναφερθεί στο δημοψήφισμα-φιάσκο της 29ης Ιουλίου και ότι εκείνη την Κυριακή ενώ είχε ρεπό, έπρεπε να δουλέψει γιατί οι γονείς των παιδιών που κρατούσε έπρεπε να ψηφίσουν. «Κατάλαβα τι εννοούσε στο γράμμα της. Δεν είχαν άλλη επιλογή. Επρεπε να τον ψηφίσουν. Το όλο στήσιμο των εκλογών με έναν μόνο υποψήφιο ήταν κάτι που δεν μπορούσε να δεχθεί. Ηταν με τη δημοκρατία» παρατηρεί η Λιβ.

Ο Σαουδάραβας, ο άνθρωπος-κλειδί

Ο μοναδικός άνθρωπος που θα μπορούσε να γνώριζε την αιτία που η Τόριλ βρέθηκε κοντά στο Πολυτεχνείο ήταν ο Μοχάμεντ, ο οποίος είχε τραυματιστεί κι εκείνος με σφαίρα στον ώμο. Μετά τον θάνατο της Τόριλ είχε εκφράσει στη μητέρα της την επιθυμία του να επισκεφθεί τον τάφο της κόρης της στη Νορβηγία. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ. Ο ίδιος αν και αρχικά είχε δηλώσει πως δεν του επετράπη η είσοδος στη χώρα, διότι οι νορβηγικές αρχές του αρνήθηκαν τη χορήγηση βίζας, τελικά σε μια συνέντευξή του τον Δεκέμβριο του 2012, δήλωσε πως ως μουσουλμάνος φοβήθηκε να επισκεφθεί μια οικογένεια καθολικών. «Τώρα δεν έχω ιδέα για το πού μπορεί να βρίσκεται» λέει η Λιβ.

Μερικούς μήνες αργότερα, το υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας αποζημίωσε την οικογένεια για το κόστος της μεταφοράς της σορού της Τόριλ, αποδεχόμενο διπλωματικά ότι το ποσό των 62.000 δραχμών. Ωστόσο, η Λιβ τονίζει ότι ουδέποτε δεν θα μπορέσει να αποζημιώσει για την απώλεια της ζωής της.

«Δεν ήμασταν ποτέ θυμωμένοι με αυτούς που το έκαναν. Απλώς ήμασταν πολύ, πολύ θλιμμένοι και λυπημένοι για το χαμό της», λέει η Λιβ.

«Επιστροφή» στην Ελλάδα

Από τότε, η Λιβ έχει πραγμαποιήσει τρία ταξίδια στην Αθήνα, τον Νοέμβριο του 1998, τον Νοέμβριο του 2006 και τον Νοέμβριο του 2013.

Η Λιβ Ένγκελαντ στο μνημείο του Πολυτεχνείου το 2013

Οσο για την πρώτη φορά που ήρθε στην Ελλάδα νόμιζε: «Πριν φύγω (από τη Νορβηγία), είχα φανταστεί τον εαυτό μου να αφήνει ένα τριαντάφυλλο στα σκαλιά του Πολυτεχνείου ή κάτι τέτοιο. Ωστόσο εξεπλάγην πάρα πολύ, με το μέγεθος των εκδηλώσεων. Κόσμος ερχόταν συνεχώς και άφηνε λουλούδια στην πύλη».

Η πρώτη επίσκεψη της Λιβ στην Αθήνα καλύφθηκε από τον Τύπο της χώρας της

Το δεύτερο ταξίδι έγινε το 2006, αυτή τη φορά με τη μητέρα της, ήταν ωστόσο απογοητευτικό. Επρόκειτο για επίσημη πρόσκληση στην ετήσια δεξίωση στον κήπο του Προεδρικού Μεγάρου για να τιμήσουν την επιστροφή στη Δημοκρατία, ένας εορτασμός που τα τελευταία χρόνια έχει καταργηθεί. «Δεν μας φρόντισαν. Ολα ήταν στα ελληνικά. Ο πρόεδρος έβγαλε ένα λόγο. Αλλά η μόνη λέξη που μπορούσαμε να καταλάβουμε ήταν "δημοκρατία"», δηλώνει.

Τα τελευταία χρόνια της κρίσης η εκτεταμένη κάλυψη της Ελλάδας από τον διεθνή Τύπο θυμίζει στη Λιβ ακόμη πιο πολύ το παρελθόν. «Υποθέτω ότι η Ελλάδα έχει μια θέση στην καρδιά μου, παρ' όλο που θα έπρεπε να νιώθω αρνητικά», είπε. «Εχω συναισθήματα για την Ελλάδα».

Η Λιβ στο μνημείο του Πολυτεχνείου

Περισσότερες εικόνες στην Πηγή: Η «Μόνα Λίζα» του Πολυτεχνείου -Η Τόριλ, η 22χρονη Νορβηγίδα που έπεσε νεκρή από μία αδέσποτη σφαίρα [εικόνες] | iefimerida.gr