Stamboul Train: Το φάντασμα του φασισμού από το Όριαν Εξπρές στις πτήσεις της Ryanair

Του Λεωνίδα Βατικιώτη

Στον κόσμο του Γκράχαμ Γκριν τα πάντα ήταν τοποθετημένα τέλεια. Είτε η ιστορία του εξελισσόταν στην Σαϊγκόν (Ήσυχος Αμερικανός) είτε στο Μεξικό (Η δύναμη και η δόξα) ποτέ στην αφήγησή δεν υπήρχε κάτι τυχαία. Έχοντας προσφέρει τις υπηρεσίες του ως πράκτορας στο βρετανικό στέμμα αναγνώριζε και σεβόταν όχι μόνο τις λεπτές διαφορές αλλά και τις άπειρες αντιφάσεις των πρωταγωνιστών της ιστορίας, ακόμη και κάθε εποχής.

Έτσι και στην υπέροχη παράσταση Stamboul Train, που ανεβαίνει για δεύτερη χρονιά Στο Τρένο στο Ρουφ. Όλοι οι ήρωες του και οι σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους αναπαριστούν με εκπληκτική γνησιότητα τους όρους που έφεραν το ναζισμό. Το έργο εκτυλίσσεται το 1933 και παρότι τα σημάδια της επερχόμενης ναζιστικής λαίλαπας ήταν οφθαλμοφανή κανείς δεν ανησυχούσε για τίποτε ή σχεδόν κανείς…

Μια αδίστακτη δημοσιογράφος, υπόδειγμα κυνισμού, που ξεπερνούσε τον έναν ηθικό φραγμό μετά τον άλλο πιο γρήγορα από τα χωριά που πέρναγε το Όριαν Εξπρές οδεύοντας για την Κωνσταντινούπολη κι ως μοναδική της αποστολή είχε να βγάλει αποκλειστικά θέματα που να γίνουν πρωτοσέλιδα.

Ο εβραίος έμπορας που θεωρούταν και αντιμετωπιζόταν σαν μίασμα, άνθρωπος δεύτερης κατηγορίας αν και αστός. Το απαξιωτικό βλέμμα των συνεπιβατών του ήταν κανόνας κι ο ίδιος είχε μάθει να ζει με αυτό, χαμηλώνοντας ενοχικά το δικό του πρόσωπο, όποτε τύχαινε να διασταυρωθεί η πορεία του με άλλον.

Ο παππάς που στο πρώτο μισό του έργου ωρύεται «υπάρχουν ράγιες» για να δικαιολογήσει ότι τα πάντα είναι δοσμένα από το Θεό, αποδοκιμάζοντας έτσι την πρόταση να αλλάξει το τρένο ρότα, ενώ στο δεύτερο μισό του έργου μετατρέπεται σε αστυνόμο, δικαστή και δεσμώτη για να δολοφονήσει εν ψυχρώ τον γιουγκοσλάβο κομμουνιστή.

Ένας νάρκισσος συγγραφέας που ξεχείλιζε από επιτήδευση, οίηση και κοινοτοπίες στην εναγώνια αναζήτηση της δημοσιότητας. Με την ίδια φυσικότητα που πρόσβελνε τον εβραίο έμπορο όποτε τύχαινε να διασταυρωθούν τα βλέμματά τους, εξ ίσου αβασάνιστα στο τέλος του έργου χαιρέτισε ναζιστικά όταν από το βάθος ακούστηκε ο ναζιστικός ύμνος.

Το σημείο τομής όμως του έργου, εκεί που η γραμμική αφήγηση ανατρέπεται είναι όταν ο παπάς που βγάζοντας τα ράσα αποδεικνύεται αστυνόμος σκοτώνει τον γιουγκοσλάβο κομμουνιστή. Είναι η επανάσταση στο Βελιγράδι που ξέσπασε τρεις μέρες πριν για να ηττηθεί από την αστυνομία η στιγμή που ο Γράχαμ Γκριν τοποθετεί ως το κορυφαίο γεγονός που φέρνει τα πάνω κάτω στο Όριαν Εξπρές το οποίο ξαφνικά από σύμβολο του πρόωρου αστικού κοσμοπολιτισμού και της εξωευρωπαϊκής γεωγραφικής επέκτασης του κεφαλαίου μετατρέπεται σε σκοτεινή φυλακή για να υποδεχθεί στη συνέχεια το ναζισμό, μέσω χαχανητών. Τα λόγια του κομμουνιστή εξόριστου ακόμη και λίγο πριν δολοφονηθεί προμήνυαν την επερχόμενη θύελλα γι’ αυτό και έπεσε νεκρός!

Ο δε συγγραφέας, από τα λαμπρότερα μυαλά που άφησε στο πέρασμά το ο 20ος αιώνας, ας μην επικριθεί ότι καταφεύγει σε ευκολίες και μανιχαϊστικά σχήματα. Στρατευμένος στην Αριστερά μέσα στον πολυτάραχο και μυθιστορηματικό του βίο, είχε δηλώσει ότι «ένας κομμουνιστής οφείλει να έχει αμφιβολίες όπως κι εμείς οι καθολικοί έχουμε τις δικές μας».  

Το Stamboul Train συγκαταλέγεται στις καλύτερες παραστάσεις των τελευταίων χρόνων όχι μόνο βάσει του ίδιου του έργου, αλλά και βάσει των ερμηνειών, της σκηνοθεσίας, της μουσικής, των κουστουμιών, κ.α. Τα πιο βαθιά συγχαρητήρια όμως τα οφείλουμε σε όσους ξεχώρισαν κι επέλεξαν να ανεβάσουν αυτό το έργο που λειτουργεί ως σειρήνα συναγερμού. Οι συνηχήσεις με το σήμερα είναι κραυγαλέες. Η άνοδος της ακροδεξιάς σε όλο τον κόσμο, η επιστροφή του ρατσισμού απέναντι στους πρόσφυγες, τους Άραβες, και τους Μουσουλμάνους, η εκπόρνευση της διανόησης και της κυρίαρχης δημοσιογραφίας είναι και σήμερα το ίδιο έντονα παρούσες, μόνο που το σκηνικό δεν είναι τα βαγόνια του Όριαν Εξπρές αλλά οι πτήσεις της Ryanair…

Παραστάσεις: Κάθε  Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

ΠΗΓΗ: - Kommon