Μιλώντας για το σύστημα υγείας της Κούβας, μιλάμε για τον Φιντέλ: η ουτοπία μπορεί να υπάρξει, της Λετίσια Αρτίλες Βισμπάλ

Ως αρχηγός του κράτους και της κυβέρνησης, ο Φιντέλ έδωσε προτεραιότητα στην υγεία του λαού της Κούβας, συνδυάζοντας την υγειονομική παρέμβαση με τη στρατηγική οργάνωση του συστήματος υγείας. Προώθησε προληπτικές πολιτικές υγείας, προκειμένου να εξασφαλίσει την ποιότητα ζωής στο λαό της Κούβας.

Το 1953, στο Πρόγραμμα Moncada, ως στρατηγική αυτοάμυνας, γνωστή ως «η Ιστορία θα με δικαιώσει», ο Φιντέλ παρουσίασε το πώς φανταζόταν το σύστημα υγείας: ένα σύστημα δωρεάν για το σύνολο του πληθυσμού, που ενισχύει την ευθύνη του κράτους σε ό,τι αφορά την εγγύηση πόρων που καλύπτουν τις ανάγκες του πληθυσμού. Υπό αυτή την έννοια, ο Φιντέλ αντιλαμβανόταν την υγεία ως ανθρώπινο δικαίωμα. Ένα άλλο ζήτημα που απασχόλησε τον Φιντέλ αναφορικά με την εξασφάλιση του συστήματος υγείας ήταν η συγκρότηση του ανθρώπινου δυναμικού που επικεντρώνεται στην κοινωνική ιατρική. Με το θρίαμβο της Κουβανικής Επανάστασης, 50% των Κουβανών γιατρών εγκατέλειψαν τη χώρα, μεταναστεύοντας κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Με το πέρας αυτής της διαδικασίας, ο Φιντέλ υποστήριξε μια στρατηγική ενίσχυσης του ανθρώπινου δυναμικού με διαφορετικές ειδικότητες, όπως οδοντιάτρους, ιατρούς, νοσηλευτές/ριες, τεχνικούς, ψυχολόγους, μεταξύ άλλων. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας δημιουργήθηκε το 1960, ενώ ο Νόμος για τη Δημόσια Υγεία εφαρμόστηκε το 1961.

Μερικά από τα μεγάλα επιτεύγματα της αναδιοργάνωσης του συστήματος υγείας της Κούβας ήταν η κατάρτιση της δομής του Υπουργείου Υγείας, ο σχεδιασμός και η αποκέντρωση ως εργαλεία διαχείρισης, η καθολική κάλυψη του πληθυσμού, η υψηλή αποτελεσματικότητα, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή της Εθνικής Στατιστικής Αρχής, η οποία εγγυόταν αξιόπιστες στατιστικές πληροφορίες και διευκόλυνε την επιδημιολογική επιτήρηση, καθώς και τη συνεχή βελτίωση των διαδικασιών. Μια άλλη συνεισφορά του τρόπου σκέψης του Φιντέλ ήταν το γεγονός ότι οι γιατροί ήρθαν κοντά στην κοινότητα, κοντά στην οικογένεια. Τις δεκαετίες 1970-80 αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε το σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας της Κούβας, το οποίο και έγινε η κύρια είσοδος στο σύστημα υγείας. Αυτό το πρότυπο στηριζόταν στην εγγυημένη παρουσία ενός γιατρού και ενός/μιας νοσηλευτή/ριας ανά 120 οικογένειες. Αυτό το πρότυπο εξασφάλισε την καθολική πρόσβαση του συνόλου του πληθυσμού σε υπηρεσίες υγείας σε ολόκληρη την Κούβα. Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα συμπληρωνόταν από τα νοσοκομεία (Δευτεροβάθμια Φροντίδα), και από Ερευνητικά Κέντρα (Τριτοβάθμια Φροντίδα).

Τη δεκαετία του '60, ο Φιντέλ είπε ότι «το μέλλον της Κούβας πρέπει να είναι συνδεδεμένο με το μέλλον των επιστημόνων». Και αυτή η ιδέα του Φιντέλ υλοποιήθηκε. Σήμερα η Κούβα έχει ορισμένα σημαντικά ερευνητικά κέντρα, με σημαντική συνεισφορά στην υγεία του πληθυσμού αλλά και στην οικονομία της χώρας: το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (Centro Nacional de Investigaciones Científicas (CNIC)), το Κέντρο Γενετικής Μηχανικής και Βιοτεχνολογίας (Center of Genetic Engineering and Biotechnology, (CIGB)), το Κέντρο Μοριακής Ανοσολογίας (Center of Molecular Immunology (CIM)), και άλλα.

Δεν μπορούμε βέβαια να ξεχάσουμε το διεθνιστικό τρόπο σκέψης του Φιντέλ. Χιλιάδες επαγγελματίες υγείας από την Κούβα έχουν παρουσία σε αρκετές χώρες, μαχόμενοι ενάντια σε φυσικές καταστροφές, επιδημίες όπως αυτή του ιού Έμπολα ή του Δάγγειου πυρετού, και, πιο πρόσφατα, του ιού Ζίκα. Η Κούβα έχει σημαντική συμβολή σε αντιστοιχία με τις διεθνιστικές πεποιθήσεις του Φιντέλ. Η στρατηγική του Φιντέλ έβαλε την Κούβα, ένα μικρό νησί της Καραϊβικής, στο κέντρο του παγκόσμιου στρατηγικού και πολιτικού χάρτη. Τα επιτεύγματα του συστήματος υγείας της Κούβας έπαιξαν σημαντικό ρόλο, και έχουν γίνει πράξη παρά το χρηματοπιστωτικό και οικονομικό εμπάργκο που επέβαλαν οι Ηνωμένες Πολιτείες για πάνω από 50 χρόνια. Οι δείκτες μητρικής και παιδικής θνησιμότητας, εφάμιλλοι αυτών στις ανεπτυγμένες χώρες, αποτελούν τεκμήριο της επιτυχίας του συστήματος υγείας της Κούβας.

Ενώ σε αρκετές χώρες η υγεία είναι σήμερα ανταλλάξιμο αγαθό και δεν αποτελεί πλέον ανθρώπινο δικαίωμα, η Κούβα εξακολουθεί να αποτελεί παράδειγμα που εγγυάται την υγεία και την ποιότητα ζωής σε όλους τους Κουβανούς, καθώς και σε κάθε χώρα όπου υπηρεσίες υγείας παρέχονται από Κουβανούς επαγγελματίες υγείας. Οι ιδέες του Φιντέλ έγιναν επιτέλους πραγματικότητα – κι αυτό δείχνει ότι οι ουτοπίες μπορούν να υπάρξουν.

Η Λετίσια Αρτίλες Βισμπάλ είναι ανθρωπολόγος, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιατρικών επιστημών στην Αβάνα και μέλος του Δικτύου για το Φύλο και την Υγεία της ALAMES/IAHP (Λατινοαμερικανική Ομοσπονδία Κοινωνικής Ιατρικής). Το άρθρο γράφτηκε για το RedNotebook. 

Μετάφραση: Δέσποινα Μπίρη

 από - Red NoteBook