Κάθε άλλο παρά ως μάθημα μπορεί να
εκλαμβάνεται μια αναφορά στη διαλεκτική όπως έγινε εδώ την προηγούμενη
Κυριακή. Μια τέτοια στάση θα έχει αναιρέσει την ουσία της ιδέας. Ποιος
θα μπορούσε να μιλάει για τη διαλεκτική, την ανάγκη αναζήτησης της
αλήθειας μέσα από την διαπάλη και την ενότητα των αντιθέτων, και
ταυτόχρονα να παίρνει πόζα δασκάλου που κάνει μάθημα;
Όχι πως δεν συμβαίνει συχνά κάτι τέτοιο, στην πραγματική ζωή της
Αριστεράς και των σχετικά δηλούντων. Αλλά αυτό είναι η παθογένεια και
όχι η αρετή μας.
Κι έτσι, αποσαφηνίζοντας αυτά προς άρσιν παρεξηγήσεων, μένουν στην κακεντρέχεια τα πιθανά σχόλια περί των προθέσεων
Και επανέρχομαι με δανεικές χρήσιμες ιδέες στον λόγο περί διαλεκτικής και περί μεθόδου.
Ο Ίστβαν Μέσαρος κάνει μια ιδιαίτερα σημαντική προσπάθεια να μπει στο
βάθος της θεωρίας του Μαρξ για τη χρήση της διαλεκτικής μεθόδου και
σχέσης:
“Κατά τις περασμένες δεκαετίες στη φιλοσοφία - ιδίως στις αγγλόφωνες
χώρες - κυριάρχησαν διάφορες τάσεις θετικιστικής εμπειριοκρατίας και
φορμαλισμού. Έτσι πολλές από τις έννοιες που χρησιμοποίησε ο Μαρξ - ίσως
μάλιστα οι περισσότερες βασικές έννοιες του - θα φαίνονται ίσως
εξαιρετικά παράξενες, αν όχι δίχως νόημα ή αυτοαντιφάσκουσες, σε όσους
είναι συνηθισμένοι στην παραπλανητική “απλότητα του κοινού νου” της
θετικιστικής εμπειριοκρατίας ή στη σχηματική ευθύτητα του φιλοσοφικού
φορμαλισμού ή και στα δύο.
Τις δυσκολίες στην κατανόηση, που οφείλονται σ’ αυτή την κατάσταση,
δεν μπορούμε να τις εκθέσουμε όσο θα έπρεπε. Κι αυτό γιατί, λόγω του ότι
η όλη δομή της θεωρίας του Μαρξ είναι διαλεκτική, οι βασικές έννοιές
του δεν μπορούν καθόλου να κατανοηθούν, παρά μόνο στη διαλεκτική - και
πολλές φορές φαινομενικά αυτοαντιφατική - μεταξύ τους σχέση.
Η “υπέρβαση”, λ.χ., δεν είναι μόνο η μεταφορά σε μιάν άλλη σφαίρα,
ούτε η “εξάλειψη” ή “διαφύλαξη” μόνο, αλλά και τα δύο ταυτόχρονα.
Ή για να πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα: σε αντιδιαστολή με τόσες άλλες
πολλές φιλοσοφικές θεωρίες, κατά την άποψη του Μαρξ ο άνθρωπος δεν είναι
ούτε “ανθρώπινος” ούτε “φυσικός” μόνο, αλλά και τα δύο: δηλαδή
“ανθρώπινα φυσικός” και “φυσικά ανθρώπινος” ταυτόχρονα.
Ή ακόμα, σε ένα ανώτερο επίπεδο αφαίρεσης, “ειδικός” και “καθολικός”
δεν είναι αντίθετα μεταξύ τους αλλά αποτελούν μια διαλεκτική ενότητα.
Αυτό σημαίνει: ο άνθρωπος είναι το “καθολικό ον της φύσης” μόνο γιατί
είναι το “ειδικό ον της φύσης”, που ο μοναδικός ειδικός χαρακτήρας του
συνίσταται ακριβώς στη μοναδική καθολικότητά του σε αντίθεση με την
περιορισμένη μερικότητα όλων των άλλων όντων της φύσης…
Μόνο στο διαλεκτικό επίπεδο της έκφρασης του στοχασμού μπορούν αυτές
οι έννοιες να αποκτήσουν την πλήρη σημασία τους, δίχως την οποία είναι
αδύνατο να καταλάβουμε τις κεντρικές ιδέες της θεωρίας του Μαρξ για την
αλλοτρίωση”.
(Ίστβαν Μέσαρος “Η θεωρία του Μαρξ για την αλλοτρίωση”, εκδ. Κουκίδα)
Αυτά γράφει ο Μέσαρος. Αλλά καθώς στο προηγούμενο σημείωμα αναφέρθηκα
στον ρόλο της θρησκείας και της εκκλησίας ας καταφύγουμε στον ίδιο το
Μαρξ να μας δείξει με συγκεκριμένο τρόπο τι σημαίνει διαλεκτική εξέταση
των φαινομένων.
Στην Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου θα βρούμε με ακριβή διαλεκτικό τρόπο, την περίφημη πλέον άποψή του για τη θρησκεία, που είναι «η καθολική θεωρία του κόσμου τούτου, η εγκυκλοπαιδική του σύνοψη, η εκλαϊκευμένη λογική του, το πνευματικό του αποκορύφωμα, ο ενθουσιασμός του, το καθολικό θεμέλιο της παραμυθίας του και της δικαίωσης του. Είναι η φαντασμαγορική πραγμάτωση της ανθρώπινης ουσίας, γιατί η ανθρώπινη ουσία δεν έχει πραγματωθεί αληθινά. Είναι ο στεναγμός του καταπιεζόμενου πλάσματος, η θαλπωρή ενός άκαρδου κόσμου, το πνεύμα ενός κόσμου απ’ όπου το πνεύμα έχει λείψει, η θρησκεία είναι το όπιο του λαού…»
Διχασμένος ο άνθρωπος βρίσκεται εδώ, σε αυτόν τον υλικό κόσμο και
ταυτόχρονα αλλού, στον κόσμο του Θεού. Στη θρησκευτική υπερβατική
αλλοτρίωση, βρίσκεται η πραγματική αλλοτρίωση του ανθρώπου μέσα στην
κοινωνική πραγματικότητα η οποία φαντάζει πως ήταν, είναι και θα είναι
έτσι πάντα και για πάντα.
ΠΗΓΗ: Kommon
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου