Σαν σήμερα, 16/12/1974, έφυγε αυτός που για το πολυσχιδές, άνισο μα και απόλυτα υπαρκτό και σεβαστό λαϊκό αριστερό κίνημα των χρόνων του ήταν γνωστός ως «μπαρμπα-Κώστας», γνωστός και στους επίσημους λογοτεχνικούς κύκλους ως ο ποιητής Κώστας Βάρναλης.
ΠΗΓΗ: Νέα Κρήτη
«Η ποίηση του Βάρναλη», γράφει ο Μενέλαος Λουντέμης, «δε μύριζε ποτέ γάλα. Μύριζε από την αρχή μπαρούτι. Κατέβηκε δηλαδή στο στίβο χωρίς πάρα πολλά γυμνάσματα και δοκιμές και περιπλανήσεις στους λειμώνες των ασφόδελων. Μ᾿ άλλα λόγια, χωρίς αυτές τις πεισιθάνατες κραυγές που έβγαζαν όλοι οι λυρικοί του καιρού του. Όχι. Η Ποίηση του Βάρναλη ήταν από την αρχή αρσενική, λάσια, μια βολίδα πού 'πεσε μες στα στεκούμενα νερά του μελίπηχτου λυρισμού».
Ο Κώστας Βάρναλης δεν έγραψε μόνο ποιήματα, αλλά και αφηγηματικά έργα, κριτική και μεταφράσεις.
Τα πρώτα του χρόνια
Γεννήθηκε στον Πύργο Ανατολικής Ρωμυλίας, το σημερινό (Μπουργκάς) της Βουλγαρίας στις 14 Φεβρουαρίου του 1884. Εκεί βίωσε το κλίμα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Το επίθετό του, αν όχι καλλιτεχνικό, δηλώνει καταγωγή από τη Βάρνα όπου έμεναν πολλοί Έλληνες.
Ο Kώστας Βάρναλης κάθεται δεξιά
Το 1898 τέλειωσε το Ελληνικό Σχολείο και συνέχισε την εκπαίδευσή του στα Ζαρίφεια διδασκαλεία της Φιλιππούπολης και έπειτα με την υποστήριξη του Μητροπολίτη Αγχιάλου ήρθε στην Αθήνα για να σπουδάσει Φιλολογία, όπου και πήρε μέρος στη διαμάχη για το Γλωσσικό Ζήτημα ως υποστηρικτής των δημοτικιστών.
"Οι μοιραίοι", χειρόγραφο του ποιητή
Το 1907 συμμετείχε στην ίδρυση του ποιητικού περιοδικού "Ηγησώ", το οποίο κυκλοφόρησε δέκα τεύχη. Το 1908 πήρε το πτυχίο του από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και άρχισε να εργάζεται στην εκπαίδευση, στην αρχή στο ελληνικό διδασκαλείο του Πύργου (Μπουργκάς) σε ηλικία 18 ετών και στη συνέχεια στην Ελλάδα (στην Αμαλιάδα) και μεταξύ άλλων στην Ανωτάτη Παιδαγωγική Ακαδημία Αθηνών.
Διετέλεσε για πολλά χρόνια καθηγητής μέσης εκπαίδευσης, ενώ εργάστηκε για βιοποριστικούς λόγους και ως δημοσιογράφος. Από το 1910 άρχισε να ασχολείται με τη λογοτεχνική μετάφραση και ως το 1916 ολοκλήρωσε τους "Ηρακλείδες" του Ευριπίδη, τον "Αίαντα" του Σοφοκλή, τα "Απομνημονεύματα" του Ξενοφώντα και τον "Πειρασμό του Αγίου Αντωνίου" του Φλομπέρ. Μετά το δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο, στον οποίο πήρε μέρος, φοίτησε στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης του Γληνού.
Το 1919 πήγε στο Παρίσι με υποτροφία και παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, φιλολογίας, κοινωνιολογίας και αισθητικής. Τότε προσχώρησε στο μαρξισμό και το διαλεκτικό υλισμό και αναθεώρησε τις προηγούμενες απόψεις του για την ποίηση, τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Καρπός αυτής της στροφής στάθηκε το ποίημα "Προσκυνητής".
Κώστας Βάρναλης - Γιάννης Ρίτσος - Μάριος Βάρβογλης
Το καλοκαίρι του 1921 έγραψε στην Αίγινα "Το φως που καίει", που εξέδωσε ένα χρόνο αργότερα στην Αλεξάνδρεια με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας. Το 1922 δημοσίευσε επίσης τους "Μοιραίους" στο περιοδικό "Νεολαία" και τη "Λευτεριά" στο περιοδικό "Μούσα". Το 1924 δίδαξε νεοελληνική λογοτεχνία στην Παιδαγωγική Ακαδημία υπό τη διεύθυνση του Γληνού. Το 1926 παύτηκε από τη θέση του ως καθηγητή της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, με αφορμή ένα δημοσίευμα της "Εστίας" που δημοσίευσε ένα απόσπασμα από "Το φως που καίει".
Χειρόγραφο ποιήματος του Βάρναλη αφιερωμένο στον Στέλιο Τζεδάκη που φέρει ημερομηνία 23 Ιουνίου 1968
Ο Βάρναλης στράφηκε στη δημοσιογραφία και έφυγε για τη Γαλλία ως ανταποκριτής της "Προόδου". Το 1927 τύπωσε τους "Σκλάβους Πολιορκημένους".
Το 1929 παντρεύτηκε την ποιήτρια Δώρα Μοάτσου.
Ο Κώστας Βάρναλης με τη γυναίκα του, την ποιήτρια Δώρα Μοάτσου-Βάρναλη
Το 1932 εξέδωσε την "Αληθινή απολογία του Σωκράτη". Το 1935 πήρε μέρος ως αντιπρόσωπος των Ελλήνων συγγραφέων στο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα και μετά εξορίστηκε στη Μυτιλήνη και τον Άγιο Ευστράτιο. Στην Κατοχή έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση, ως μέλος του ΕΑΜ.
Αθήνα 1958. Συντροφιά σε ταβέρνα (αριστερά) ο κριτικός Μ.Μ. Παπαϊωάννου, (κέντρο) ο Κώστας Βάρναλης και (δεξιά) ο Στρατής Τσίρκας
Tο 1956 τιμήθηκε από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και το 1959 τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν. Είχαν προηγηθεί μεταξύ άλλων εκδόσεις των έργων του "Ζωντανοί άνθρωποι", "Το Ημερολόγιο της Πηνελόπης", "Ποιητικά", "Δικτάτορες", "Αισθητικά-Κριτικά" (δύο τόμοι). Το 1965 εκδόθηκε η τελευταία ποιητική συλλογή του με τίτλο "Ελεύθερος κόσμος" και το 1972 το θεατρικό έργο "Άτταλος ο Γ'".
Υπήρξε συνεργάτης σε πολλά περιοδικά και εγκυκλοπαίδειες μεταξύ των οποίων και στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια.
Ο Βάρναλης, όντας καταξιωμένος, δεν ξέχασε την ταξική καταγωγή του ούτε και τη βασική ιδεολογική επιλογή του και πορεύτηκε στο πλάι των αγώνων του ελληνικού εργατικού κινήματος, δημιουργώντας ανάμεσα σε άλλα ποιήματα θρύλους όπως τους "Μοιραίους" - γραμμένους σε μια υπόγεια ταβέρνα στην Πλάκα - τη χιλιοτραγουδισμένη "Μπαλάντα του κυρ Μέντιου", ή τον "Οδηγητή", που αποτελούν συμπυκνωμένη καταγραφή μιας ολόκληρης εποχής και των ελπίδων που αυτή γέννησε…
Πέθανε σε ηλικία 90 ετών στις 16 Δεκεμβρίου 1974.
Το έργο του
Το έργο του είναι γραμμένο στη δημοτική και έχει καλά επιμελημένη μορφή και πλαστικότητα στην έκφραση. Χαρακτηρίζεται από θερμή λυρική φαντασία και σατιρική διάθεση με ενδιαφέρον για το σύγχρονο άνθρωπο. Η ποίησή του, ιδιαίτερα, χαρακτηρίζεται από έντονο «διονυσιασμό», παιχνιδιάρικη διάθεση και βαθύ μουσικό αίσθημα που συνδυάζεται άριστα με τη σάτιρα, ενώ θεωρείται ένας από τους κυριότερους αριστερούς εργάτες της γλώσσας στην Ελλάδα. Ο Βάρναλης διατήρησε την ποιητική αλλά και την ανθρώπινη εγρήγορσή του μέχρι τα βαθιά του γεράματα.
Ποιητικές συνθέσεις
- "Ο Προσκυνητής" (1919)
- "Το φως που καίει" (Αλεξάνδρεια 1922 με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας). Το 1933 επανατυπώθηκε στην Αθήνα με αναθεωρήσεις.
- "Σκλάβοι Πολιορκημένοι" (1927)
Ποιητικές συλλογές
- "Κηρήθρες" (1905)
- "Ποιητικά" (1956)
- "Ελεύθερος κόσμος" (1965)
- "Οργή λαού" (1975)
Πεζά και κριτικά έργα
- "Ο λαός των μουνούχων" (Φιλ. ψευδ. Δήμος Τανάλιας, 1923)
- "Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική" (1925)
- "Η αληθινή απολογία του Σωκράτη" (1931)
- "Αληθινοί άνθρωποι" (1938)
- "Το ημερολόγιο της Πηνελόπης" (1947)
- "Πεζός λόγος" (1957)
- "Σολωμικά" (1957)
- "Αισθητικά Κριτικά Α και Β" (1958)
- "Άνθρωποι. Ζωντανοί - Αληθινοί" (1958)
- "Οι δικτάτορες" (1965)
- "Φιλολογικά απομνημονεύματα" (1980)
Θέατρο
- "Άτταλος ο Τρίτος" (1972)
Μεταφράσεις
- Αριστοφάνης - "Βάτραχοι"
- Αριστοφάνης - "Εκκλησιάζουσες"
- Αριστοφάνης - "Ιππείς"
- Αριστοφάνης - "Λυσιστράτη"
- Αριστοφάνης - "Πλούτος"
- Ευριπίδης - "Ιππόλυτος"
- Ευριπίδης - "Τρωαδίτισσες"
- Κινέζικα τραγούδια
- Μολιέρος - "Μισάνθρωπος"
- Ευγένιος Ποτιέ - "Η Διεθνής"
Διακρίσεις
* Ανακήρυξή του ως ένας από τους τρεις κορυφαίους ποιητές και πεζογράφους του κόσμου όλων των εποχών.
* Τιμητική του διάκριση με το διεθνές βραβείο γραμμάτων και τεχνών "Λένιν" από την πρώην ΕΣΣΔ το 1959.
Η διαδρομή του ποιητή της εργατιάς προς την τελευταία κατοικία του
Οἱ μοιραῖοι
Μὲς στὴν ὑπόγεια τὴν ταβέρνα,
μὲς σὲ καπνοὺς καὶ σὲ βρισιές,
(ἀπάνου ἐστρίγγλιζε ἡ λατέρνα)
ὅλη ἡ παρέα πίναμε ἐψές,
ἐψές, σὰν ὅλα τὰ βραδάκια,
νὰ πᾶνε κάτου τὰ φαρμάκια.
Σφιγγόταν ὁ ἕνας πλάι στὸν ἄλλο
καὶ κάπου ἐφτυοῦσε καταγῆς,
ὤ! πόσο βάσανο μεγάλο
τὸ βάσανο εἶναι τῆς ζωῆς!
Ὅσο κι ὁ νοῦς ἂν τυραννιέται
ἄσπρην ἡμέρα δὲ θυμιέται!
(Ἥλιε καὶ θάλασσα γαλάζα
καὶ βάθος τοῦ ἄσωτου οὐρανοῦ,
ὤ! τῆς αὐγῆς κροκάτη γάζα
γαρούφαλλα τοῦ δειλινοῦ,
λάμπετε-σβήνετε μακριά μας,
χωρὶς νὰ μπεῖτε στὴν καρδιά μας!)
Τοῦ ἑνοῦ ὁ πατέρας χρόνια δέκα
παράλυτος - ἴδιο στοιχειὸ
τοῦ ἄλλου κοντόμερη ἡ γυναῖκα
στὸ σπίτι λιώνει ἀπὸ χτικιό,
στὸ Παλαμήδι ὁ γυιὸς τοῦ Μάζη
κ᾿ ἡ κόρη τοῦ γιαβῆ στὸ Γκάζι.
-Φταίει τὸ ζαβὸ τὸ ριζικό μας!
-Φταίει ὁ θεὸς ποὺ μᾶς μισεῖ!
-Φταίει τὸ κεφάλι τὸ κακό μας!
-Φταίει πρώτ᾿ ἀπ᾿ ὅλα τὸ κρασί!
«Ποιὸς φταίει; Ποιὸς φταίει;... κανένα στόμα
δὲν τὅβρε καὶ δὲν τὄπε ἀκόμα.
Ἔτσι, στὴν σκοτεινὴ ταβέρνα
πίνουμε πάντα μας σκυφτοί,
σὰν τὰ σκουλήκια κάθε φτέρνα
ὅπου μᾶς εὕρει, μᾶς πατεῖ:
δειλοί, μοιραῖοι κι ἄβουλοι ἀντάμα!
προσμένουμε, ἴσως, κάποιο θάμα!
Τσιγγάνικο
Βάρα γερὰ τὸν νταγερέ, πιωμένε μου λεβέντη!
Κορδέλα κόκκινη κρεμῶ στὸν ἄγριο ἐσὲ ζουρνᾶ σου!
Φλουρὶ κολλῶ στὸ στῆθος σου, ξυπόλυτη χορεύτρα!
στρογγυλοπαίζει σου ἡ κοιλιὰ κι ὁ κόρφος σου πετάει
τὰ μπρούνζινα γιορτάνια σου καὶ τὰ χοντροβραχιόλια.
Παίζει τὸ μαῦρο μάτι σου, μαργιόλικο, μεγάλο,
καὶ φέρνει ὁ λάγνος σου χορὸς τὴν πεθυμιὰ τῆς νύχτας!..
Κρασὶ ἂς μὴ παύσουν τ᾿ ἄταχτα μουστάκια μας νὰ στάζουν!..
Ἒ σύ, πατέρα! Ἡ κόρη σου ῾πόψε τὸ παθαμύθι
θὰ μοῦ εἴπει τὸ τσιγγάνικο πά᾿ στὸ προσκεφαλό μου!
Οἱ πόνοι τῆς Παναγιᾶς
Ποῦ νὰ σὲ κρύψω, γιόκα μου, νὰ μὴ σὲ φτάνουν οἱ κακοί;
Σὲ ποιὸ νησὶ τοῦ Ὠκεανοῦ, σὲ ποιὰ κορφὴν ἐρημική;
Δὲ θὰ σὲ μάθω νὰ μιλᾷς καὶ τ᾿ ἄδικο φωνάξεις.
Ξέρω πῶς θἄχεις τὴν καρδιὰ τόσο καλή, τόσο γλυκή,
ποὺ μὲ τὰ βρόχια τῆς ὀργῆς ταχιὰ θενὰ σπαράξεις.
Σὺ θἄχεις μάτια γαλανά,θἄχεις κορμάκι τρυφερό,
θὰ σὲ φυλάω ἀπὸ ματιὰ κακὴ κι ἀπὸ κακὸν καιρό,
ἀπὸ τὸ πρῶτο ξάφνισμα τῆς ξυπνημένης νιότης.
Δὲν εἶσαι σὺ γιὰ μάχητες, δὲν εἶσαι σὺ γιὰ τὸ σταυρό.
Ἐσὺ νοικοκερόπουλο -ὄχι σκλάβος ἢ προδότης.
Τὴ νύχτα θὰ συκώνομαι κι ἀγάλια θὰ νυχοπατῶ,
νὰ σκύβω τὴν ἀνάσα σου ν᾿ ἀκῶ, πουλάκι μου ζεστὸ
νὰ σοῦ ῾τοιμάζω στὴ φωτιὰ γάλα καὶ χαμομήλι,
κ᾿ ὕστερα ἀπ᾿ τὸ παράθυρο μὲ καρδιοχτύπι νὰ κοιτῶ
ποὺ θὰ πηγαίνεις στὸ σκολιό με πλάκα καὶ κοντύλι.
Κι ἂν κάποτε τὰ φρένα σου μ᾿ ἀλήθεια, φῶς τῆς ἀστραπῆς,
χτυπήσει ὁ Κύρης τ᾿ οὐρανοῦ, παιδάκι μου νὰ μὴ τὴν πεῖς!
Θεριὰ οἱ ἀνθρώποι, δὲ μποροῦν τὸ φῶς νὰ τὸ σηκώσουν!
Δὲν εἶν᾿ ἀλήθεια πιὸ χρυσὴ σὰν τὴν ἀλήθεια τῆς σιωπῆς.
Χίλιες φορὲς νὰ γεννηθεῖς, τόσες θὰ σὲ σταυρώσουν!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου