Η "Βαρβάρα" και τα ρεμάλια

"Το πονηρό περιεχόμενο των στίχων της "Βαρβάρας", συνδέθηκε με την κόρη του δικτάτορα Λουκία η οποία λέγεται -και γράφεται, μέχρι σήμερα- ότι ήταν νυμφομανής και ότι αυτό συνιστούσε μεγάλη ντροπή για τον πατέρα της."

Αναδημοσίευση από: Πάνος Σαββόπουλος - Panos Savvopoulos: Η "Βαρβάρα" και τα ρεμάλια

Ένα μουσικό δικτατορικό ...σίριαλ (κάργα για τρεζολί διδακτορικό), απείρου βλακείας και γέλωτος, διαρκούντος δε, ογδοήκοντα -και πλέον- έτη!

Θα σας πω την ιστορία της δίωξης ενός ρεμπέτικου τραγουδιού από τη Μεταξική δικτατορία της 4ης Αυγούστου του 1936. Πρόκειται για τη "Βαρβάρα", του Παναγιώτη Τούντα, η οποία ηχογραφήθηκε -μάλλον- αρχές του 1936, έγινε διάσημη αμέσως, τραγουδιόταν παντού και πουλούσε απίστευτα...

Τραγούδησε ο Στελλάκης Περπινιάδης και έπαιξε η ορχήστρα του Γιουβάν Τσαούς. Βέβαια να σας πω εδώ ότι δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι το τραγούδι είναι δημιούργημα του Γιουβάν Τσαούς -μάλιστα στην ηχογράφηση, αυτός έπαιξε τον ταμπουρά του-, αλλά λόγω του ...πιπεράτου περιεχομένου των στίχων του φοβήθηκε να βάλει το όνομά του και έτσι ανέλαβε  να το κυκλοφορήσει ο Τούντας, λόγω του ότι ήταν πασίγνωστος και με βαρύ όνομα, ως καλλιτεχνικός διευθυντή της εκδότριας δισκογραφικής εταιρείας, της Κολούμπια. 

Λέω ν' ακούσετε τώρα τη "Βαρβάρα" και να προσέξετε πολύ τα στιχάκια, γιατί αυτά ήταν που επέφεραν τις διώξεις και το σίριαλ.

Η Βαρβάρα κάθε βράδυ
στη Γλυφάδα ξενυχτάει
και ψαρεύει τα λαβράκια,
κεφαλόπουλα, μαυράκια

Το καλάμι της στο χέρι,
κι όλη νύχτα στο καρτέρι
 περιμένει να τσιμπήσει
το καλάμι να κουνήσει

Ένας κέφαλος βαρβάτος,
όμορφος και κοτσονάτος
 της Βαρβάρας το τσιμπάει,
το καλάμι της κουνάει

Μα η Βαρβάρα δεν τα χάνει
τον αγκίστρωσε τον πιάνει
τον κρατά στα δυο της χέρια
και λιγώνεται στα γέλια

 Κοίταξε μωρή Βαρβάρα,
μη σου μείνει η λαχτάρα
 τέτοιος κέφαλος με νύχι,
δύσκολα να σου πετύχει

Βρε Βαρβάρα μη γλιστρήσει
και στη θάλασσα βουτήξει
βάστα τον απ' το κεφάλι
μη σου φύγει πίσω πάλι

Στο καλάθι της τον βάζει
κι από την χαρά φωνάζει
έχω τέχνη έχω χάρη
ν' αγκιστρώνω κάθε ψάρι

 Για ένα κέφαλο θρεμμένο
όλη νύχτα περιμένω
που θα 'ρθεί να μου τσιμπήσει
το καλάμι να κουνήσει

Ανάρπαστο, όπως σας είπα, το τραγούδι τόσο εδώ όσο και στο Αμέρικα, όπου την ίδια χρονιά, 1936, το δισκογράφησε ο εκεί μεγάλος και τρανός στις γραμμοφωνήσεις, Τέτος Δημητριάδης. Αλλά εκεί δεν είχε ούτε δικτατορία, αλλά ούτε και Αναγκαστικό Νόμο 45/1936, για να το απαγορέψουν (ίσως θα μου πείτε όμως ότι στην Αμερική κυνηγούσαν τους μαύρους, οπότε το πράμμα ...πάει λέγοντας και καίγοντας).

 Το πονηρό περιεχόμενο των στίχων της "Βαρβάρας", συνδέθηκε με την κόρη του δικτάτορα Λουκία η οποία λέγεται -και γράφεται, μέχρι σήμερα- ότι ήταν νυμφομανής και ότι αυτό συνιστούσε μεγάλη ντροπή για τον πατέρα της. Πάντως η Λουκία ή Λουλού Μεταξά -και αργότερα Ματζούφα- ήταν αρχηγός του γυναικείου τμήματος της ΕΟΝ και αργότερα το πρώτο από τα ιδρυτικά μέλη της ΣΠΙΘΑΣ! 

Τέλος πάντων... Προσοχή, όμως! Το τραγούδι -σαφέστατα- δεν αναφέρεται σε επαγγελματία πόρνη, αφ' ενός μεν γιατί δεν έχει ποτέ γραφτεί ρεμπέτικο με τέτοιο  περιεχόμενο και αφ' ετέρου γιατί είναι πολύ καλά γνωστό ότι οι μάγκες σεβόντουσαν τις πόρνες! Πάντως, η "Βαρβάρα",  προκάλεσε μεγάλο σάλο και ...αυθόρμητη αναταραχή στις συνήθεις -διαχρονικώς- "κονσέρβες" (συντηρητικούς...) της κοινωνίας και οι αντιδράσεις ήταν ποικίλες. Ο ...λαουτζίκος, βέβαια τη φχαριστιότανε τη δισκογραφική του Βαρβάρα! Κι όταν αγόραζε το δίσκο της τον κράταγε αγκαλιά και τον χάιδευε...

Εδώ η Λουλού μετά του πατρός της..
(Μελαμψές φυλές, κοντοπόδαρες..., που έλεγε και ο συνεπώνυμός μου Διονύσης
στο τραγούδι του "Κωλοέλληνες" -δίσκος "Το Κούρεμα", 1989- και παρακάτω
...κράτος ασυστόλων και πεσμένων κώλων... Άδικο είχε;)

Η Λουλού σε στιγμές ευτυχίας με την παρέα της... (Η Ελλάς χαμογελούσε και δεν έβλεπε την τύφλα της )

Διάσημη, λοιπόν, η "Βαρβάρα" και στο ...στόμα όλων, είχε πουλήσει πάνω από 90.000 δίσκους (ρεκόρ!) και προφανώς έτσι είχε μπει περισσότερο στο μάτι των σκοτεινών -και κυρίως των στερημένων- ψυχών, αυτών που συνήθως αποκαλούν τις μεγάλες χαρές της ζωής αμαρτίες... 

Ταυτόχρονα ξιφούλκησαν κι οι εντολολήπτριες κωλοφυλλάδες της εποχής (με τους υποταγμένους θλιβερούς υπαλλήλους τους, αυτοαποκαλούμενους δημοσιογράφους...) γράφοντας λίβελλους εναντίον της "Βαρβάρας" (αλλά στο βάθος στρέφονταν γενικότερα εναντίον του ρεμπέτικου, ικανοποιώντας έτσι και τα ...παλικάρια του "ελαφρού"). Έτσι, όμως, στρώθηκε το ...χαλί για να παρέμβει άμεσα το διαβόητο "Υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού". 

Και ίσα που είχε κλείσει μήνα στην εξουσία η δικτατορία, εκδόθηκε εγκύκλιος η οποία απαγόρευε την κυκλοφορία της "Βαρβάρας" και μάλιστα ποινικοποιούσε την πώληση, την ακρόαση, ακόμα και το τραγούδημά της. Μάλιστα, το τραγούδημά της! Πλάκα είχε που ο Πέτρος Κυριακός, όταν έμαθε για την απαγόρευση, ήταν στη σκηνή στο θέατρο που έπαιζε και είπε στο κοινό Εγώ θα την πω κι ας το πιώ (Δηλαδή, εγώ θα την τραγουδήσω τη "Βαρβάρα" κι ας το πιώ το ρετσινόλαδο...). 

Ο Κυριακός ήταν παλικάρι και δε μασούσε... Μάλλον θα το ...ήπιε (με κάποιον τρόπο). Για την ιστορία, ο κομμουνιστοφάγος και πιστό "σκυλί" ανήμερο του Μεταξά, ο Κ. Μανιαδάκης, ήταν αυτός ο οποίος ...επινόησε το ρετσινόλαδον ως αποτελεσματικόν μέσον ανακρίσεως...

Χάρηκαν οι φυλλάδες, που λέγαμε, με την εγκύκλιο της απαγόρευσης και την ...προώθησαν!

Ξαμολήθηκαν, που λέτε, τα καρακόλια και έκαναν κατάσχεση σ' όλες τις "Βαρβάρες" που έβρισκαν. Έτσι, ένα χιουμοριστικό τραγουδάκι, η "Βαρβάρα" αποτελεί το πρώτο "θύμα" των διώξεων, οι οποίες θα συντελούσαν -όπως πίστευαν- οι (α)χρηστοί εμπνευστές τους, για να προστατευτούνε τα ήθη του λαού. (Τι διάολο ...πίνανε και το κρύβανε;).
Στα τέλη Δεκεμβρίου του 1936, μάλιστα, παραπέμφθηκαν σε δίκη οι Λαμπροπουλαίοι (εκδότες του δίσκου, Κολούμπια είπαμε...), ο Τούντας (συνθέτης), ο Στελλάκης (τραγουδιστής) και 90 καταστηματάρχες που πουλούσαν την ...αμαρτωλή "Βαρβάρα". Οι εκδότες Λαμπροπουλαίοι απαλλάχτηκαν, γιατί είπαν ότι υπεύθυνος των δισκογραφικών εκδόσεων ήταν ο Τούντας. Ο ίδιος ο Τούντας πλήρωσε ένα βαρύτατο πρόστιμο, ενώ ο Στελλάκης πλήρωσε μεν μικρό πρόστιμο, αλλά δέχτηκε αυστηρή επίπληξη επειδή αν και ιεροψάλτης, ερμήνευσε ένα τέτοιο ανήθικο άσμα. Απολαύστε τώρα τον Στελλάκη να διηγείται τα της δίκης.

Ο Στελλάκης Περπινιάδης μιλάει για τη δίκη της "Βαρβάρας"

Αμέσως μετά τις καταδίκες -δεν είχε βγει καν η χρονιά- κυκλοφόρησε νέο τραγούδι ("Η Μαρίκα η δασκάλα") το οποίο είχε την ίδια ακριβώς μελωδία  με αυτό της "Βαρβάρας", αλλά διαφορετικά στιχάκια. Τα νέα στιχάκια είχαν κι αυτά την ερωτική πονηράδα τους, όχι όμως σαν της "Βαρβάρας". Μάλιστα το νέο τραγούδι κυκλοφόρησε από την Κολούμπια με τον Στελλάκη και από την Οντεόν με τον Ρούκουνα (Μη χάσουν και οι Μάτσηδες...). Αμέσως απαγορεύτηκε κι αυτή η εκδοχή της "Βαρβάρας" από τους θλιβερούς κρετίνους, οπότε οι ...δράστες, αφού περίμεναν ένα χρόνο, κυκλοφόρησαν το 1938 νέα εκδοχή, το "Μανωλιός και Δημητρούλα", στην ίδια πάντα μελωδία και με ερμηνευτή τον Στελλάκη. Νέα απαγόρευση κι αυτού του τραγουδιού, για να αποδειχτεί για πολλοστή φορά ότι οι παντός είδους δυνάστες έχουν μία καταπληκτική ευχέρεια στο να αυτοεξευτελίζονται ...τραγικά!
Μ' αυτό και με κείνο, φτάσαμε στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, οπότε η μελωδία της "Βαρβάρας" χρησιμοποιήθηκε για το αντιμουσολινικό τραγουδάκι "Άκου Ντούτσε μου τα νέα", το οποίο κυκλοφόρησε ακριβώς το 1940. Απολαύστε τώρα, αυτό τραγουδιστικό σίριαλ της δικτατορικής συφοράς.

Πρώτα, κυκλοφόρησε η "Μαρίκα η δασκάλα" με τον Στελλάκη
(Στην ουσία, η Βαρβάρα έγινε Μαρίκα...)

Η Μαρίκα η δασκάλα (Π. Τούντα), Στελλάκης Περπινιάδης, 1936

Η Μαρίκα η δασκάλα (Π. Τούντα), Κώστας Ρούκουνας, 1936

Όταν  η "Μαρίκα η δασκάλα" απαγορευόταν εδώ, τότε
ακριβώς, 1937, ηχογραφούνταν κυκλοφορούσε στο  Αμέρικα

Η Μαρίκα η δασκάλα (Π. Τούντα), Τέτος Δημητριάδης, ΗΠΑ, 1937

Το 1938, η Βαρβάρα κι η Μαρίκα έγιναν Μανωλιός και Δημητρούλα

Μανωλιός και Δημητρούλα (Π. Τούντα), Στελλάκης Περπινιάδης, 1938

Έτσι ...κονόμησε τραγούδι κι Μουσολίνι... (ελέω ...Μεταξά)

Άκου Ντούτσε μου τα νέα (Π. Τούντα), Στελλάκης Περπινιάδης, 1940



Δεν ξεμπλέξαμε εντελώς με τη "Βαρβάρα". Το θέμα θα ήταν ελλιπές αν δεν αναφερόταν η μουσική καταγωγή της Βαρβάρας. Λοιπόν η μουσική της "Βαρβάρας" μπορεί να προέρχεται από το παραδοσιακό τραγούδι της Λέσβου "Η θεια μ' η Αμιρσούδα", το οποίο έκανε πασίγνωστο η Σοφία Βέμπο όταν το φωνογράφησε το 1946. Θα έλεγα ότι τα 3/4 των μελωδιών της "Βαρβάρας" ταυτίζονται με αντίστοιχες της "Αμιρσούδας". Και είπα πριν "μπορεί", αφού η "Αμιρσούδα" ηχογραφήθηκε δέκα χρόνια μετά τη ¨Βαρβάρα", οπότε καθόλου δεν αποκλείεται να συνέβη και το αντίστροφο... Έχουν ειπωθεί διάφορα σχετικώς, μην το τραβάμε... Σας βάζω εν σειρά, επιλεκτικά μέρη από τα δύο κομμάτια.

"Αμιρσούδα" και "Βαρβάρα"


Πάντως η μουσική της "Βαρβάρας-Αμιρσούδας" δεν είναι καθόλου πρωτότυπη και μοναδική, αφού τη βρίσκουμε και σε σκοπούς άλλων χωρών της περιοχής, όπως για παράδειγμα της Ρουμανίας και της Τουρκίας. Για ακούστε σας παρακαλώ το τουρκικό κομμάτι Romeli Honoru με τον Talip Özkanb και θα καταλάβετε. Μόνο μη μπερδευτείτε με τους ρυθμούς, που είναι 2/4 στα ελληνικά τραγούδια και 7/8 στο τουρκικό.
RUMELI HONORU, TALIP ÖZKAN

Τώρα να σας αφήσω χωρίς να ακούσετε όλη την "Αμιρσούδα", που την έχω και ηχητικά καθαρή, κρίμα θα 'ταν. Ορίστε!

"Αμιρσούδα" και πάσης Λέσβου, με ρουμανοτουρκικές ...αγάπες

Η θεια μ' η Αμιρσούδα, Σοφία Βέμπο, 1946



Η "Βαρβάρα" ζει και βασιλεύει ως σήμερα, ενώ οι θλιβεροί διώκτες της είναι παντελώς ξεχασμένοι (και το άλφα να γίνει έψιλον, μού κάνει...). Θριαμβεύει ακόμα σε πάλκα και σε πίστες, γι' αυτό ήθελα να σας την παρουσιάσω και σε μια σύγχρονη και μάλιστα ζωντανή ηχογράφησή της. Διάλεξα, λοιπόν, τη "Βαρβάρα" από την παράσταση Ρεμπέτες "ρεπόρτερ", την οποία διοργάνωσε το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ και παρουσιάστηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο και στο Πόλις Art-Café, το 2013, με τον Αγάθωνα, την ορχήστρα του και εμένα. Η εκτέλεση που ακολουθεί είναι από την παράσταση στο Πόλις Art-Café, στις 17-9-2013.

Βαρβάρα (Π. Τούντα), Αγάθων, Πόλις Art-Café, 17-9-2013

Το πρόγραμμα της πρώτης παράστασης Ρεμπέτες "ρεπόρτερ", στο "Γαλλικό Ινστιτούτο"

Επιμύθιον "Βαρβαρικόν"
Έλεγε ο μέγας Αϊνστάιν:
Μόνο δύο πράγματα είναι άπειρα, το σύμπαν και η ανθρώπινη βλακεία. Και ως προς το σύμπαν διατηρώ κάποιες αμφιβολίες...
Μου ήρθε στο μυαλό αυτή ρήση, γράφοντάς σας για τη "Βαρβάρα" και για την απεριόριστη ποσότητα ηλιθιότητας που ...έρρευσε σχετικώς. Τι κατάφεραν τελικά αυτά τα "τούβλα" της επιτροπής λογοκρισίας; Το τραγουδάκι, σε πείσμα τους, ακουγόταν -έτσι κι αλλιώς- από αυτούς που ήθελαν να το ακούσουν και μάλιστα με τα γελοία απαγορευτικά καμώματά τους  το διαφήμισαν για τις επόμενες γενιές. Μέχρι και σήμερα! Μάλιστα κάνουμε πλάκα, σήμερα, με τα "τούβλα" εκείνης της λογοκρισίας.
Και δεν ήταν μόνο η "Βαρβάρα". Αυτοί ξεσάλωσαν και με τον μανέ -κυρίως εκείνος ο ...βουνίσιος γραφιάς Ζ. Παπαντωνίου-, τον οποίον μανέ θεωρούσαν τουρκικό! Οποία ευμεγέθης ασχετοσύνη! Καλά, ήταν παιδιά της "κονσέρβας" (εννοώ της "συντήρησης") και δεν ήξεραν... Ουδείς ψόγος, κατ' αρχήν. Δε ρωτούσαν όμως; Αν ρωτούσαν, θα μάθαιναν ότι ο μανές έχει αρχαιοελληνική καταγωγή (είναι ο ερωτικός "Λίναιος θρήνος"), ότι το όνομα "μανές" είναι κι αυτό αρχαιοελληνικό (από το "μανία" και "έρως") και ότι όλες οι μελωδίες των μανέδων ακολουθούν ήχους της βυζαντινής μουσικής, τους οποίους ήχους ακούγανε -κατά τα ...άλλα- εκστασιασμένοι όταν εκκλησιαζόντουσαν. (Άντε να ξαναδιαβάσουμε το ρητό του Αλβέρτου...). Κι αν, αυτά τα "τούβλα" και ο ακολουθών άσχετος συρφετός σήκωναν προς τα πάνω το ...ευλαβικό κεφαλάκι τους, θα έβλεπαν στους πυλώνες του ναού αγίους και αγγέλους να παίζουν ασμένως μπουζούκι... Υπερβολή; Ρίξτε μια ματιά στις φωτογραφίες που ακολουθούν και τα λέμε... Κι αν έχετε διάθεση να τους ...ακούσετε κιόλας, βάλτε την εκπομπή μου "Ο Ακάθιστος Ύμνος και τα ρεμπέτικα" κι εκεί θα θαυμάσετε τα μπουζούκια και τους ψαλτάδες να ιερουργούν στους ίδιους ήχους!

Δηλαδή, σε τι διαφέρουν τα τρίχορδα=ταμπουράδες=μπουζούκια, που παίζουν εδώ οι άγιοι, από τα αντίστοιχα που έπαιζαν ο Μακρυγιάννης, ο Γιουβάν Τσαούς κ.ά.; Σε τίποτε. Τότε γιατί κυνηγούσαν το μπουζούκι τα "τούβλα" του Μεταξά; Ξαναλέω: Καλά, δεν ήξεραν, αλλά γιατί δε ρωτούσαν;

Ραδιοφωνική εκπομπή  "Ο Ακάθιστος Ύμνος και τα ρεμπέτικα", 2006

Μεγάλη τέχνη η βυζαντινή αγιογραφία...

Η αριστερή εικόνα βρίσκεται στο μοναστήρι του Προυσού στην Ευρυτανία και είναι εικονογραφία τύπου "Οδηγήτριας". "Εικάζεται" ότι πρόκειται για έργο του ευαγγελιστή και αγιογράφου Λουκά. Αλλά στον Λουκά ...πιστώνονται τόσο πολλά έργα, που... Το "αργυροχρύσωμά" της -το ονομαζόμενο και "πουκάμισο της Παναγίας"- ήταν το τάμα του Γεωργίου Καραϊσκάκη, για να τον γειάνει, που ήταν άρρωστος και κλινήρης εκεί στο μοναστήρι, το 1824. Κι όταν ο στρατηγός έγινε καλά εκτέλεσε το τάμα του με τον περίφημο καλλιτέχνη χρυσοχόο, τον Γεώργιο Καρανίκα. Μάλιστα στο ύψος του λαιμού της Παναγίας και αριστερά, υπάρχει μία επιγραφή που λέει: Δι' εξόδων του γενναιοτάτου στρατηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη. Η παράδοση λέει ότι όταν ο Καραϊσκάκης πήγε να προσκυνήσει την έτοιμη -αργυροχρυσωμένη πια- εικόνα και να της ανάψει κερί, γονάτισε την κοίταξε και της είπε: Τι να σού πω Κυρά μου! Κι εσύ σα γυναίκα, ήθελες τα στολίδια σου για να κάμεις καλά έναν άνθρωπο...

Η ραδιοφωνική εκπομπή Ο Ακάθιστος και τα ρεμπέτικα (μόνο ήχος)


Γεια σου ρε "Βαρβάρα" που τελικά τους ...ξεβράκωσες όλους! Και που μετά από τόσες δεκαετίες μπορούμε ακόμα και σήμερα να σε απολαμβάνομε ποικιλοτρόπως, αλλά και να σκεφτόμαστε τις ιστορίες της κομπλεξικής δίωξής σου.  Οι οποίες ιστορίες, έξω από την σπαρταριστή πλευρά τους, αποτελούν κι ένα άριστο μέτρο για το ήθος, την αισθητική, την αγωγή, τη γνώση, την παιδεία, τη δημοκρατία και τον ερωτισμό που είχαν οι ...λεβέντες (και λεβέντισσες) που κυβερνούσαν, δια της βίας, τότε.

Πάνος Σαββόπουλος