«Εργατικά ατυχήματα[;] και δυστυχήματα[;]» (Νίκος Δινόπουλος)

Γράφει ο Νίκος Δινόπουλος
Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το εργατικό ατύχημα είναι ένα «γεγονός ανεξάρτητο από την ανθρώπινη θέληση, που συμβαίνει κατά τη διάρκεια της εργασίας, περιλαμβανομένης και της μετάβασης προς και από το χώρο εργασίας».

Στην πραγματικότητα το εργατικό ατύχημα, δεν είναι μόνο και πάντα ένα συμβάν που σχετίζεται με την εργασία που εκτελεί ο εργαζόμενος. Ενδεικτικά πολλά μυοσκελετικά προβλήματα και η ψυχική υγεία των εργαζομένων δεν είναι το αποτέλεσμα μιας στιγμιαίας δράσης κάποιου εξωτερικού παράγοντα, αλλά το αποτέλεσμα μιας σωρευτικής επίδρασης των συνθηκών εργασίας. Οι απανωτές αυτοκτονίες στη «France Telecom» δεν ήταν και δεν είναι μια θλιβερή εξαίρεση, ούτε το φαινόμενο εμφανίστηκε μόνο στη Γαλλία.

Γι’ αυτούς και άλλους παραπλήσιους λόγους αλλά κυρίως το οικονομικό κόστος και η σχετική επιβράδυνση των εντατικών ρυθμών εργασίας από την εφαρμογή των κανόνων υγιεινής και ασφαλούς εκτέλεσης της εργασίας, στην ελληνική αλλά και στη διεθνή νομοθεσία δεν έχει δοθεί ένας σαφής ορισμός του εργατικού ατυχήματος, κάτι που διευκολύνει τους εργοδότες να μην εφαρμόζουν τους κανόνες υγιεινής και ασφαλούς εκτέλεσης της εργασίας. Επιπρόσθετα το πρόβλημα δεν είναι απλά και μόνον ο ορισμός του εργατικού ατυχήματος, αλλά και ο σαφής καθορισμός των παραγόντων και των στοιχείων που.

Ενδεικτικά είναι αναμφισβήτητο από μελέτες και έρευνες πως:

1. Η ανεργία είναι παράγοντας ασθένειας, πρόωρου θανάτου και αυτοκτονιών

2. Οι πιθανότητες επαγγελματικής ασθένειας και εργατικού ατυχήματος, αυξάνονται παράλληλα με την αύξηση στις ώρες εργασίας.

3. Οι εργαζόμενοι σε εποχικές, προσωρινές, και σε καθεστώς ελαστικών εργασιακών σχέσεων εργασίες έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας

4. Η «μαύρη εργασία», η υπερωριακή απασχόληση, τα ευέλικτα ωράρια καθώς και η νυχτερινή εργασία, αποτελούν παράγοντες που επιδρούν αρνητικά στην υγεία.

Επίσης από μελέτες και έρευνες που δημοσιεύτηκαν, προκύπτει ότι: 

1. Το 30% των περιστατικών άσθματος έχουν σχέση με την εργασία

2. Το 10% των περιπτώσεων καρκίνου έχουν σχέση με την εργασία

3. Το ποσοστό της επαγγελματικής βαρηκοΐας ξεπερνάει σε πολλούς κλάδους το 90% 

4. Το 60% των μυοσκελετικών παθήσεων έχει σχέση με τις κακές συνθήκες εργασίας

Παρ’ όλα αυτά στη χώρα μας η εργατική νομοθεσία αλλά κυρίως οι ερμηνευτικές εγκύκλιοι των αρμόδιων φορέων και η νομολογία των δικαστηρίων έχουν προσδιορίσει εν πολλοίς τις περιπτώσεις και τις προϋποθέσεις που ένα ατύχημα μπορεί να χαρακτηριστεί σαν εργατικό. Έτσι σε εγκύκλιο του ΙΚΑ διαβάζουμε: «για να θεωρηθεί ένα ατύχημα πως είναι εργατικό πρέπει να αποδειχθεί πως η αναπηρία ή ο θάνατος του ασφ/νου οφείλεται σε κάποιο ξαφνικό και έκτακτο περιστατικό που δεν μπορεί να θεωρηθεί πως βρίσκεται μέσα στον κύκλο των συνηθισμένων, ανάλογα με την περίπτωση, συνθηκών παροχής εργασίας του. Για το λόγο αυτό δεν χαρακτηρίζεται ως εργατικό ατύχημα ο θάνατος ή η αναπηρία που προκλήθηκε από ειδικές συνθήκες εάν η εργασία του ασφ/νου, από τη φύση της παρέχεται με τις δυσμενείς αυτές συνθήκες».

Είναι προφανές το τεράστιο παράθυρο διαφυγής και ανομίας που μένει ανοιχτό, καθώς η εργασία π.χ. στα ορυχεία και στους ΑΗΣ της ΔΕΗ αλλά και σε κάθε εργασιακό χώρο, εφόσον κάθε ατύχημα συμβαίνει μέσα στις συνηθισμένες και αντικειμενικά υπαρκτές δυσμενείς συνθήκες εργασίας, τότε δυνητικά σχεδόν όλα τα ατυχήματα δεν είναι εργατικά. Με συνέπεια την ατιμωρησία και την ανεξέλεγκτη ασυδοσία των υπευθύνων. Τέλος το μεγάλο χρονικό περιθώριο αναγγελίας του ατυχήματος στις αρμόδιες υπηρεσίες και την αστυνομία, δεν καθιστά άμεσα εφικτό τον αποκλεισμό και την απαγόρευση της πρόσβασης στο χώρο που έγινε το ατύχημα και στην πράξη αφήνεται στις … καλές προθέσεις των υπευθύνων.

Αναζητώντας τις πραγματικές αιτίες του «εργατικού ατυχήματος»

Δεν είναι νομοτέλεια η εργασία που εκτελείται σε συνθήκες που παραβιάζονται οι κανόνες ασφαλούς εκτέλεσής της να έχει σαν αποτέλεσμα κάθε φορά και ένα εργατικό ατύχημα. Ευτυχώς… Είναι προφανές πως μια εργασία μπορεί να εκτελείται σε παγιωμένες επικίνδυνες συνθήκες για ακαθόριστο χρονικό διάστημα χωρίς εργατικό ατύχημα ή με «περιοδικά» ατυχήματα που δεν κρίνονται - χαρακτηρίζονται «βαριά ή σοβαρά». 

Το εργατικό ατύχημα είναι ένα συμβάν που προκύπτει όταν μια σειρά από κρίσιμους επικίνδυνους παράγοντες στην εκτελούμενη εργασία συμπέσουν την ίδια χρονική στιγμή· τότε το αποτέλεσμα είναι θανατηφόρο. Είναι εξίσου προφανές πως όταν η εργασία εκτελείται συνεχώς και σε παγιωμένες επικίνδυνες συνθήκες είναι ζήτημα χρόνου πότε σε κάποια χρονική στιγμή και σε ποιον θα συμβεί το εργατικό ατύχημα. 

Τέλος όντας πολύ δύσκολο να προβλεφθούν και να αποφευχθούν όλοι οι επικίνδυνοι παράγοντες κατά την εκτέλεση της εργασίας, τα εργατικά ατυχήματα στη συντριπτική τους πλειοψηφία -αν όχι όλα- χρεώνονται σ’ αυτή την παράμετρο παρ’ ότι όλα τα στοιχεία δείχνουν πως το ποσοστό τους είναι ελάχιστο. Σύμφωνα με έρευνα του ΟΗΕ περίπου το 99,2% των εργατικών ατυχημάτων παγκοσμίως θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί εάν τηρούνταν οι στοιχειώδεις κανόνες για την ασφαλή εκτέλεση της εργασίας. Για τους εργαζόμενους η εργασία σ’ αυτές τις συνθήκες είναι μια καθημερινή ρωσική ρουλέτα με τον τραυματισμό, τον ακρωτηριασμό, τη μόνιμη αναπηρία και πολλές φορές με το θάνατο.

Αυτά τα δεδομένα, η «περιοδικότητα» και το πόσο «βαρύ ή σοβαρό» είναι το εργατικό ατύχημα, είναι η βάση που πατάνε όλες οι μυθοπλασίες της αστικής κεφαλαιοκρατικής προπαγάνδας που αποκρύπτει - αποσιωπά τις πραγματικές αιτίες για τα εργατικά ατυχήματα. Μυθοπλασίες που ξεκινάνε από την «ανευθυνότητα, το λάθος, την απροσεξία» των εργαζομένων και φτάνουν ως την «υπέρβαση - παραβίαση» των κανόνων ασφαλούς εκτέλεσης της εργασίας με ευθύνη του ίδιου του εργαζόμενου. Ότι ο εργαζόμενος κάτω από την πίεση, την απειλή, τη δίωξη, την ποινή έως και την απόλυση «υποχρεώνεται» να προβεί σε μια ενέργεια ή να επαναλαμβάνει μια ενέργεια που σε πρώτη εκτίμηση δεν φαντάζει να είναι και τόσο επικίνδυνη ή ακόμα να «αναγκάστηκε» να την ξανακάνει στο παρελθόν χωρίς συνέπειες είναι κάτι που σκόπιμα αποκρύπτεται - αποσιωπάται.

Η «δημοσιότητα» που δίνουν τα ΜΜΕ στα εργατικά ατυχήματα είναι σκόπιμα μικρή, ειδικά σε μεμονωμένα συμβάντα, και μόνον όταν πρόκειται για «πολύνεκρες τραγωδίες» δίνουν έμφαση και προβολή στο συμβάν του εργατικού ατυχήματος. Η έμφαση και η προβολή είναι μικρότερη ακόμα και από αυτήν που απολαμβάνουν ιστορίες και περιστατικά για τα ατυχήματα και την κακοποίηση μικρών κατοικίδιων ή άγριων ζώων… Οι χαρακτηρισμοί που αποδίδονται στους θύτες με θύματα τα ζώα είναι σκληροί και δεν τους χαρίζονται στην ανάλυση και το σχολιασμό. Το αντίθετο γίνεται με τους χαρακτηρισμούς, την ανάλυση και τα σχόλια για τους θύτες με θύματα εργαζόμενους σε κάποιο εργατικό ατύχημα. Το ίδιο «επιλεκτικές» είναι και οι  μικροαστικές ευαισθησίες που φρίττουν για τα ανήμπορα και ανυπεράσπιστα ζώα και ζωάκια, χωρίς όμως να δείχνουν -τουλάχιστον- την ίδια φρίκη, τον ίδιο αποτροπιασμό και για τον εφιαλτικό αριθμό των εργατικών ατυχημάτων…

Ατυχήματα ή προμελετημένα εγκλήματα;

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 και μέχρι σήμερα, με επιχειρήματα από την πλευρά της εργοδοσίας που δεν έχει νόημα να αναπτυχθούν εδώ, σταδιακά επιβλήθηκε η «ιδεολογία της ανάπτυξης», η «ανταγωνιστικότητα», τα «μοντέλα» εντατικοποίησης της εργασίας με παράλληλη μείωση του προσωπικού, και είναι αυτά που κατευθύνουν και επιβάλουν τις επιλογές στις εργασιακές σχέσεις και διαμορφώνουν τις συνθήκες εργασίας από τη δεκαετία του ’90 μέχρι και σήμερα. Ανεξάρτητα από τις αιτιάσεις της εργοδοσίας, η ουσία στην πραγματικότητα ήταν ο στόχος της μείωσης του εργατικού κόστους με σημαία την «ανάπτυξη», την «ανταγωνιστικότητα», την «αποτελεσματικότητα» και την «αύξηση της κερδοφορίας». Έτσι οι συνθήκες εργασίας των εργαζομένων κατέληξαν να είναι ένα καθημερινό ρίσκο για τη σωματική ακεραιότητα, την υγεία, ακόμα και της ίδιας της ζωής των εργαζομένων.

Ακόμα και οι αριθμοί στις στατιστικές για τα εργατικά ατυχήματα στη χώρα μας αλλά και σ’ ολόκληρο τον κόσμο προκαλούν φρίκη για τη συχνότητα των θανατηφόρων ατυχημάτων. Το ίδιο και ο αριθμός των τραυματισμών, τα κατάγματα στα άκρα και των ακρωτηριασμών με μόνιμες αναπηρίες παρ’ ότι απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Είναι κοινό μυστικό πως πολλοί τραυματισμοί και εργατικά ατυχήματα δεν καταγράφονται στα βιβλία συμβάντων για πολλούς και διάφορους -πλην όμως προφανείς και ανομολόγητους- λόγους…

Σύμφωνα με στοιχεία από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας υπολογίστηκε πως το 2005 περίπου 2.200.000 εργαζόμενοι, πεθαίνουν κάθε χρόνο σε όλον τον κόσμο, από τις επαγγελματικές ασθένειες και από τα εργατικά ατυχήματα.

Επίσης περίπου 270.000.000 εργαζόμενοι είναι σακατεμένοι –αυτόν τον όρο χρησιμοποιούν- από εργατικά ατυχήματα και άλλοι 160.000.000 εργαζόμενοι, είναι καθηλωμένοι στο κρεβάτι και υποφέρουν από ασθένειες που σχετίζονταν άμεσα με την εργασία.

Ένα θανατηφόρο εργατικό ατύχημα σημειώνεται κάθε τρεις ημέρες στη χώρα μας, ενώ ετησίως ο αριθμός φτάνει τα τελευταία χρόνια τα ενενήντα έξι. Στην πραγματικότητα είναι πολύ περισσότερα καθώς τα στοιχεία είναι καταφανώς αναξιόπιστα και ελλιπή.

Για την χώρα μας, από τα στοιχεία έρευνας της Eurostat που δημοσιεύτηκαν το Φλεβάρη του 2011, η Ελλάδα είναι τρίτη στην ΕΕ σε θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα με 3,8 θανατηφόρα ατυχήματα ανά 100.000 εργαζομένους. Η Eurostat υπολογίζει ότι σημειώνονται 35.000 εργατικά ατυχήματα κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Αυτά τα στοιχεία απέχουν πολύ από τα στοιχεία έρευνας της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας το 2007. Σ’ αυτή την έρευνα 85.010 εργαζόμενοι σε σύνολο 4.730.350 ερωτηθέντων δήλωσαν ότι έπαθαν ατύχημα ενώ εργάζονταν και άλλοι 613.145 εργαζόμενοι δήλωσαν ότι αντιμετώπισαν πρόβλημα υγείας που συνδέεται με την εργασία τους.

Σύμφωνα με το ΙΚΑ, το 2010 σημειώθηκαν 12.000-13.000 ατυχήματα (περίπου 33 την ημέρα), ενώ το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ) καταγράφει περίπου 6.000 ατυχήματα. Συνολικά 80 ήταν τα θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα που σημειώθηκαν τους πρώτους δέκα μήνες του 2010 έναντι 114 το 2009 και 142 το 2008, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΣΕΠΕ. Στα ατυχήματα συνυπολογίζονται οι θάνατοι σε τροχαία δυστυχήματα επαγγελματιών οδηγών. Δεν συμπεριλαμβάνονται, όμως, οι βαριά τραυματισμένοι εργάτες που λίγες ημέρες μετά το ατύχημα χάνουν τη ζωή τους, ούτε και οι εργαζόμενοι που πεθαίνουν από επαγγελματικές ασθένειες.

Το ζήτημα που αναδεικνύεται, με βάση τα στοιχεία των ερευνών, είναι πως το καπιταλιστικό κτήνος για να επιβιώσει στον αέναο ανταγωνισμό και για την αύξηση των κερδών του κεφαλαίου που επιβάλει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, έχει απόλυτη ανάγκη τις ανθρωποθυσίες των εργαζομένων. Γι’ αυτό όχι μόνο δεν θέλει αλλά και δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα των εργατικών ατυχημάτων.

Παρά ταύτα φαίνεται πως έχουμε εθιστεί ως κοινωνία και μάλλον θεωρούμε τα εργατικά ατυχήματα σαν ένα φυσιολογικό φαινόμενο, κάτι σαν τις παράπλευρες απώλειες της πολεμικής επιθετικότητας των ιμπεριαλιστικών πολέμων της εποχής μας. Ή ακόμα να θεωρούμε δεδομένο πως η «ατυχία» και «το λάθος του ανθρώπινου παράγοντα» φέρει την ευθύνη.

Η απουσία δυναμικών, μαχητικών δράσεων από το Συνδικαλιστικό Κίνημα, αλλά και κοινωνικών αντιδράσεων καθώς και η παθητικότητα - αδράνεια των ίδιων των εργαζομένων μάλλον επιβεβαιώνει την αποτελεσματικότητα των μυθοπλασιών της προπαγάνδας της ηγεμονεύουσας αστικής κεφαλαιοκρατικής ιδεολογίας και των απολογητών της για τα εργατικά ατυχήματα...

Οι διακηρύξεις από τις πλειοψηφίες των ΠΑΣΚ και ΔΑΚΕ που ελέγχουν το Συνδικαλιστικό Κίνημα πως «τίποτα δεν αξίζει περισσότερο από την ανθρώπινη ζωή» αποδεικνύονται ανεπαρκείς αν όχι και υποκριτικές, όταν οι αντιδράσεις περιορίζονται σε μια κόλα χαρτί και δεν στρέφονται, αγωνιστικά, δυναμικά και μαχητικά, ενάντια στο υπόβαθρο και στις βαθύτερες - πραγματικές αιτίες που οδηγούν στο εργατικό ατύχημα.

Τέλος η αδυναμία -που σκόπιμα η εξουσία δημιουργεί και στην ουσία την επιβάλει- των αρμόδιων ελεγκτικών μηχανισμών δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι το άλλοθι για την αδράνεια και την παθητικότητα του συνδικαλιστικού κινήματος και των εργαζομένων. Αντίθετα αυτή η πραγματικότητα απαιτεί την διαρκή – επίμονη πάλη του συνδικαλιστικού κινήματος και των εργαζομένων για ένα ζήτημα -κυριολεκτικά- ζωής και θανάτου για την εργατική τάξη και τους εργαζόμενους.

*(Παρέμβαση στην εκδήλωση του ΣΕΕΝ «Εργατική Αλληλεγγύη» για τα εργατικά ατυχήματα, 27/4/2013 με ελάχιστες τωρινές αλλαγές και διορθώσεις)

e-kozani.blogspot.gr

wwww.kozani.tv