Eκατό χρόνια από τον Οκτωβρη του 1917 αποτιμώντας τη μεγάλη έφοδο στον ουρανό (του Γιώργου Αλεξάτου)

Το βιβλίο του Γιάννη Χλιουνάκη «Ικάρια πτήση. Χρονικό της ρωσικής επανάστασης» (εκδόσεις «Τόπος», 2017) αποτελεί την πρώτη, απ’ όσο μπορώ να ξέρω, απόπειρα έλληνα συγγραφέα να αναζητήσει, πέραν των ορίων ενός άρθρου, τους όρους κάτω από τους οποίους συντελέστηκε το πιο σημαντικό γεγονός στην ιστορία των ταξικών αγώνων παγκοσμίως.

 

 

Άρα, το σημαντικότερο ιστορικό γεγονός, για όσους επιμένουν στη μαρξιστική θέση για την καθοριστική συμβολή του ταξικού κοινωνικού ανταγωνισμού στην ιστορία των ταξικά διαχωρισμένων κοινωνιών.

 

Ο τίτλος του βιβλίου, «Ικάρια πτήση», είναι ενδεικτικός του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζει ο συγγραφέας τη μεγάλη και κοσμοϊστορικής σημασίας απόπειρα επαναστατικής ανατροπής και επαναστατικού κοινωνικού μετασχηματισμού στη μεγαλύτερη χώρα του πλανήτη. Μια απόπειρα που χαρακτηρίστηκε, πρωτίστως, από την πρόθεση του ρωσικού επαναστατικού κινήματος και των λαϊκών κοινωνικών δυνάμεων που συσπειρώθηκαν γύρω του, να πραγματοποιήσουν μια βαθιά ιστορική τομή, πέρα από αυτό που θα μπορούσε μέχρι τότε να θεωρηθεί εφικτό.

Το βιβλίο είναι δομημένο με τρόπο που επιτρέπει να διαβάζεται εξαιρετικά ευχάριστα, καθώς παραθέτει ιστορικά γεγονότα που συνδέονται μεταξύ τους, ήδη από το 1861, χρονιά κατά την οποία καταργήθηκε η δουλοπαροικία στην απέραντη Ρωσική Αυτοκρατορία.  Συνάμα, αναφέρεται στη διαδικασία ανάπτυξης του ρωσικού επαναστατικού κινήματος, σε σύνδεση με τις εξελίξεις στο διεθνές επαναστατικό κίνημα, παρεμβάλλοντας τις εκάστοτε θεωρητικές αναζητήσεις, τις οποίες ο συγγραφέας πραγματεύεται με τρόπο που τις καθιστά εύληπτες από έναν αναγνώστη που έχει μια στοιχειώδη εξοικείωση με τη βασική μαρξιστική ορολογία.

 

Όπως γράφει ο ίδιος στο προλογικό του σημείωμα, «μοναδική του φιλοδοξία είναι να προσφέρει μια εύχρηστη σύνοψη, μια “τράπεζα πληροφοριών” στους νέους αγωνιστές, που σήμερα αναζητούν και σχεδιάζουν τις δικές τους “ικάριες πτήσεις”».

 

Όσο κι αν ο ίδιος, σε μια εκδήλωση σεμνότητας, μιλάει για «χρονολόγιο», το αποτέλεσμα της δουλειάς του υπερβαίνει σαφώς αυτό που θα μπορούσαμε να φανταστούμε ακούγοντας ή διαβάζοντας αυτόν τον χαρακτηρισμό. Ακριβώς γιατί το βιβλίο θέτει σειρά καίριων ζητημάτων, που μας υποχρεώνουν να τα σκεφτούμε, να τα συζητήσουμε, να επιχειρήσουμε να δώσουμε απαντήσεις, πέραν των διθυραμβικών αντιμετωπίσεων, αλλά και χωρίς να ξεπέφτουμε στη μηδενιστική άρνηση.

 

Από την άποψη αυτή, έχει ιδιαίτερη σημασία η παρακολούθηση, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, της αναμέτρησης των θεωρητικών κατασκευών αυτών που συμμετείχαν με συμβολή πρωταγωνιστική στα ιστορικά γεγονότα, μ’ αυτά ακριβώς τα γεγονότα, άρα με την εκάστοτε συγκεκριμένη πραγματικότητα.

 

Έτσι, δεν είναι καθόλου άνευ σημασίας η επιλογή της παρεμβολής των απόψεων όχι μόνο του Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν, όπως συνηθιζόταν στις αναφορές στην Οκτωβριανή Επανάσταση από το κυρίαρχο ρεύμα του κομμουνιστικού κινήματος του 20ού αιώνα, με τη συμπλήρωση και αυτών του Λέον Νταβίνοβιτς Τρότσκι, από το τροτσκιστικό ρεύμα, αλλά και των εκτιμήσεων μιας άλλης, παραγνωρισμένης από τους κομμουνιστές, μορφής του ρωσικού επαναστατικού κινήματος της εποχής. Του Γιούλιους Μάρτοφ, ενός από τους επιφανείς ηγέτης του Κόμματος των Μενσεβίκων. Επιπλέον, γίνονται σαφείς αναφορές στη Ρόζα Λούξεμπουργκ, πρωταγωνιστική μορφή του γερμανικού επαναστατικού κινήματος.

 

Εδώ είναι που ο συγγραφέας κάνει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα επιλογή. Για όλη την περίοδο από τη Ρωσική Επανάσταση του 1917 μέχρι και το 1923 παρακολουθεί ταυτόχρονα και τις εξελίξεις στη Γερμανία και στο γερμανικό εργατικό κίνημα. Ακριβώς γιατί η Επανάσταση του Οκτώβρη δεν αποτελούσε, για τους πρωταγωνιστές της (τουλάχιστον μέχρι το 1921) παρά τον προπομπό μιας επερχόμενης επανάστασης στη χώρα με το ισχυρότερο εργατικό κίνημα εκείνης της εποχής. Η οποία αποτελούσε επί δεκαετίες, ήδη από τα τελευταία χρόνια της ζωής των Μαρξ και Ένγκελς, και το κέντρο των θεωρητικών επεξεργασιών του διεθνούς μαρξιστικού σοσιαλιστικού κινήματος.

 

Μακράν του να συνιστά «αγιογραφία» του Λένιν και των μπολσεβίκων επαναστατών, το βιβλίο παραθέτει τα πραγματικά ζητήματα που υποχρεώνονταν κάθε φορά να αντιμετωπίσουν, για πολλά από τα οποία μάταια θα αναζητούσε κανείς έτοιμες εκ των προτέρων λύσεις, στην «καθαρότητα» ετούτης ή της άλλης εκδοχής της μαρξιστικής θεωρίας. Κατά συνέπεια, απομένει στον αναγνώστη να σκεφτεί πάνω στα καίρια ερωτήματα που θέτει ο Δημήτρης Μπελαντής, σε μια πρόσφατη κριτική παρουσίαση του βιβλίου*:

«Είναι ο λενινισμός το απολύτως αντίθετο του σταλινισμού ή υπάρχουν όντως όψεις συνέχειας;

Έπρεπε να επιβιώσει η σοβιετική εξουσία με κάθε δυνατό τίμημα όπως πίστευε σε κάποιο βαθμό η λενινιστική ηγετική ομάδα και απόλυτα στη συνέχεια η σταλινική συμμαχία ή ομάδα;

 

Μπορούσε να υπάρξει “άλλος δρόμος” που δεν ακολουθήθηκε; Είχαν οι Μπολσεβίκοι σε αυτά τα ερωτήματα ικανοποιητικές απαντήσεις με βάση τη θεωρία αλλά και την ιστορική εμπειρία της εποχής τους;»

 

Κατά τη γνώμη μου τα ερωτήματα αυτά δεν μπορούμε να τα παρακάμψουμε, αλλά ούτε και να δώσουμε πρόχειρες απαντήσεις, καθοριζόμενες από προκατασκευασμένα θεωρητικά σχήματα που έχουμε στο κεφάλι μας ή από προκαταλήψεις που καθορίζουν την αντίληψή μας για την ιστορική πραγματικότητα για την οποία μιλάμε. Υποστηρίζοντας πως η εκάστοτε πραγματικότητα δεν προκύπτει κατά παραγγελία και σε καμιά περίπτωση δεν είναι αυτή ακριβώς που φανταζόμασταν πριν από το ξετύλιγμά της, το κύριο είναι η σκοπιά από την οποία θα δούμε την Επανάσταση του Οκτώβρη και τις εξελίξεις στη μετέπειτα σοβιετική Ρωσία.

 

Αντιμέτωποι με την απομόνωση μετά από την αποτυχία της αναμενόμενης γερμανικής –και πανευρωπαϊκής- επανάστασης, σε μια χώρα με εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης, μετά και από πολεμικές περιπέτειες μιας εφταετίας (1914-21), και υπό ιμπεριαλιστική περικύκλωση, οι ρώσοι επαναστάτες δεν είχαν να επιλέξουν παρά ανάμεσα σε δύο δρόμους: να συνεχίσουν αυτό που η ιστορική έκρηξη των κοινωνικών και πολιτικών αντιθέσεων τους υποχρέωσε να ξεκινήσουν το 1917 ή να αυτοκτονήσουν, παραδιδόμενοι.

 

Παραδίδοντας μαζί και τον ρωσικό λαό στην εκδικητική οργή εκείνων που βρέθηκαν αντιμέτωποι με την επαναστατική του ανάταση. Βάζοντας, συνάμα. ταφόπλακα για πολλές δεκαετίες στην ελπίδα που αμέσως ή εμμέσως γέννησε ο Οκτώβρης, όχι μόνο στους εργάτες των καπιταλιστικών χωρών, αλλά και στα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που ζούσαν υπό αποικιοκρατικά καθεστώτα.

 

*Γ. Χλιουνάκη, «Ικάρια πτήση». Κριτική παρουσίαση από τον Δ. Μπελαντή. Ιστοσελίδα Pandiera.gr, 19 Ιουνίου 2017.

- Kommon