Μια βαριά φασιστική «κληρονομιά» ( Α΄)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ

• karagiannhs@imerodromos.gr

 Ο πρόδρομοι του ελληνικού φασισμού-Από τον Τριεψιλίτη «παππού» του 1931 και το πογκρόμ κατά των  Εβραίων της Θεσσαλονίκης, στο ναζιστή χρυσαυγίτη «εγγονό» και τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα!

Αρκεί μια σύντομη ματιά στη νεότερη ελληνική ιστορία για να συνειδητοποιήσουμε ότι  η «Χρυσή Αυγή» δεν προήλθε από παρθενογέννεση, ούτε είναι ένα φαινόμενο μόνο των δικών μας καιρών. Ο φασισμός στην Ελλάδα έχει βαθιές ρίζες που τραβάνε μακριά μέσα στο χρόνο. Πότε σε έξαρση, κυρίως σε περιόδους οικονομικών και εθνικών κρίσεων, όταν χρησιμοποιούνταν ως το μακρύ χέρι της αστικής τάξης για την αντιμετώπιση κάθε προοδευτικής κίνησης και του ανερχόμενου εργατικού κινήματος και πότε «εν υπνώσει», όταν τα φιλοφασιστικά στοιχεία «κρύβονταν» μέσα στα αστικά κόμματα, για να αναδυθούν ξανά στην επιφάνεια με την πρώτη ευκαιρία.

Το Μάρτιο του 1919 ο Μουσολίνι μίλησε σε συγκέντρωση οπαδών του στο Μιλάνο. Εκεί ονόμασε για πρώτη φορά το κίνημά του «φασιστικό». Από εκείνη τη στιγμή ο όρος  «φασισμός» μπήκε στο πολιτικό λεξιλόγιο. Ωστόσο ο φασισμός έχει μια προϊστορία, όχι μόνο στην Ιταλία, αλλά και σε άλλες χώρες όπου δρούσαν ομάδες ακραία δεξιές, αντικοινοβουλευτικές  και εθνικιστικές. Μπορεί να μην ονομάζονταν φασιστικές, όμως οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν και η ιδεολογία τους μας επιτρέπει να μιλήσουμε για «προπομπούς του φασισμού».

Στη χώρα μας η χρήση του όρου φασισμός άρχισε από το 1922. Τότε εμφανίζονται σε εμβρυακή μορφή και οι πρώτες οργανώσεις με κύριο ιδεολογικό πρόσημο  τον εθνικισμό, τον αντικομμουνισμό και τον αντισημιτισμό. Αρχικά ήταν ομάδες θαυμαστών του Μουσολίνι που τον θεωρούσαν πρότυπο της αντιμετώπισης των φιλελεύθερων και σοσιαλιστικών ιδεών χωρίς ωστόσο ανοιχτή και μαζική πολιτική δράση. Αυτή άρχισε λίγα χρόνια μετά, το 1927-1929 και την οικονομική κρίση

Ένας «φασισμός στα σπάργανα»

Όμως  οργανώσεις και κινήσεις με ακραία εθνικιστική και αντικοινοβουλευτική ιδεολογία που αποτέλεσαν τους προδρόμους του ελληνικού φασισμού υπήρχαν ήδη από τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα. Συνοπτικά:

-Ήδη από το 1897, την ταπεινωτική στρατιωτική ήττα από τους Τούρκους και την οικονομική καταστροφή, που οδήγησε στον Διεθνή Οικονομικό έλεγχο της χώρας, έχουμε την εμφάνιση οργανώσεων και κινήσεων με χαρακτηριστικά ενός «πρωτόλειου φασισμού», ενός «φασισμού στα σπάργανα» με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την οργάνωση «Ελληνισμός», με επικεφαλής τον τότε πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νεοκλή Καζάζη, που προπαγάνδιζε την ανάγκη ενός ισχυρού και αυταρχικού κράτους με επικεφαλής ένα ισχυρό ηγέτη.

Νεοκλής Καζάζης προπαγανδιστής ενός αυταρχικού κράτους με ένα ισχυρό ηγέτη.

Την ίδια περίοδο συναντάμε την «Εταιρεία της υπέρ των Πατρίων Αμύνης», με επίτιμο πρόεδρο τον πρίγκιπα Νικόλαο, γιό του βασιλιά Γεωργίου Α΄, διοικητή τον υποστράτηγο Παπαδιαμαντόπουλο, και την ισχυρή στήριξη της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Η εταιρεία προπαγάνδιζε τον αλυτρωτισμό, το μιλιταρισμό και τον εθνικισμό, την ανάγκη υποταγής στο κράτος , διεκήρυσσε την προστασία της θρησκείας και της εθνικής γλώσσας (της καθαρεύουσας) και κατάγγελε τις ξενικές επιδράσεις.

-Στις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων ο Ίων Δραγούμης, ένας από τους  σημαντικότερους οργανικούς διανοουμένους του ελληνικού κράτους, διεκήρυσσε τον κοινωνικό δαρβινισμό. Ο Δραγούμης μαζί με τον Περικλή Γιαννόπουλο, επηρεασμένοι και οι δύο από τις  θέσεις των Γάλλων σωβινιστών, Σαρλ Μωρράς και Μωρίς Μπαρές, μπορούν να θεωρηθούν ως ιδεολογικοί πρόδρομοι του ελληνικού ακραίου εθνικισμού και τα κείμενά τους τα βρίσκεις συχνά σήμερα στα έντυπα της «Χρυσής Αυγής».

« Οι επίστρατοι» στα χρόνια του Διχασμού

– Στα χρόνια του Διχασμού βενιζελικών- βασιλικών, οι σύλλογοι των  «Επιστράτων», οργανωμένων σε συντάγματα, τάγματα και λόχους και με ιδεολογία την τυφλή πίστη στο βασιλιά, τον εθνικισμό, τον απολυταρχισμό και τη βία, λειτούργησαν ως όργανα πολιτικής τρομοκράτησης των αντιπάλων στην υπηρεσία των φιλοβασιλικών δυνάμεων.

Επίστρατοι το 1916.

Οι «Επίστρατοι», που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν σαν ένα πρώτο πείραμα μαζικής οργάνωσης με  χαρακτηριστικά πολύ κοντά στον φασισμό που εξήγγειλε το 1919 ο Μουσολίνι, αποτέλεσαν ένα «φυτώριο τραμπουκισμού», μέσα από το οποίο αναδείχθηκαν πολλά στελέχη των ελληνικών φασιστικών οργανώσεων του μεσοπολέμου και της δικτατορίας της 4ης  Αυγούστου.

– Τη διετία 1920-1922, oι μοναρχικοί υπό τον Δημήτριο Γούναρη προχώρησαν στη δημιουργία των Πολιτικών Συλλόγων, ενός μαζικού κινήματος επικεφαλής του οποίου ήταν ο στρατιωτικός διοικητής Αθηνών στρατηγός Καλομενόπουλος. Οι Πολιτικοί Σύλλογοι εξοπλίστηκαν από το Γενικό Επιτελείο και χρηματοδοτήθηκαν από τα κρατικά κονδύλια. Παράλληλα συγκροτήθηκε η «Βασιλική  Φάλαγγα» και η μυστική αστυνομία. Θεωρητικός εγκέφαλος ήταν ο δημοσιογράφος Άριστος Καμπάνης που θα τον συναντήσουμε αργότερα ως κύριο διανοούμενο του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου.  Στις αρχές του 1922 όταν πια είχε διαφανεί το στρατιωτικοπολιτικό αδιέξοδο της εκστρατείας στη Μικρά Ασία, ο Καμπάνης καλούσε τους οπαδούς της παράταξης να χρησιμοποιήσουν κατά των αντιπάλων τους τη συστηματική βία, όπως έκαναν και οι ιταλοί φασίστες. Ακόμη και μέσα στη Βουλή ξυλοκοπούνται αντιπολιτευόμενοι βουλευτές, απεργοί σιδηροδρομικοί κακοποιούνται στην Πάτρα, ενώ στις 21 Φεβρουαρίου δολοφονείται ο εκδότης της εφημερίδας «Ελεύθερος Τύπος» Ανδρέας Καβαφάκης.

Ο δημοσιογράφος Ανδρέας Καβαφάκης θύμα των συμμοριών που είχε οργανώσει ο Δημήτριος Γούναρης

.

Σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, που χαρακτηρίστηκε από τα αλλεπάλληλα στρατιωτικά πραξικοπήματα, οι ιδέες του φασισμού βρήκαν θαυμαστές και στις δύο μεγάλες αστικές παρατάξεις που προσπάθησαν να οικοδομήσουν αυταρχικά καθεστώτα με πρότυπο τον ιταλικό φασισμό (Το κεφάλαιο αυτό για ένα θέμα άκρως διδακτικό για τη στάση των αστικών κομμάτων και των ηγετών τους απέναντι στο φασισμό, τον Βενιζέλο, τον Πλαστήρα, τον Πάγκαλο, τον Κονδύλη, τον νεαρό τότε καθηγητή Παναγιώτη Κανελλόπουλο κ.α, άγνωστο στους πολλούς,  θα αποτελέσει, λόγω της σημασίας του, αντικείμενο ενός ξεχωριστού σημειώματος.

Όσο για την Εκκλησία, μια αναδρομή στον «Ημεροδρόμο» από τον Αύγουστο κιόλας του ’14 (το  σημείωμα με τίτλο «Ο ‘‘Θεόσταλτος’’ Χίτλερ και ο ‘‘ευσεβής’’ Μουσολίνι» εδώ), είναι ιδιαίτερα κατατοπιστική για την θετική αποδοχή που είχαν οι φασιστικές ιδέες, της τάξης, της ασφάλειας και του απολυταρχικού κράτους.

Οι πρώτες φασιστικές οργανώσεις

Μέσα στο κλίμα αυτό ιδρύθηκαν και οι πρώτες ανοιχτά φασιστικές οργανώσεις στη χώρα μας.

To Μάρτιο του 1922 και κάτω από την επίδραση της ραγδαίας προόδου των φασιστών στην Ιταλία εμφανίζεται και στη χώρα μας η « Ένωσις Ελλήνων Φασιστών». Το 1928 την ηγεσία της ανέλαβε ο Θεόδωρος Υψηλάντης, γόνος της οικογένειας που πρωταγωνίστησε στην Επανάσταση του 1821, ο οποίος στην προκήρυξη  του «προς τους φασίστας της Ελλάδος» ανέφερε: Η Φασιστική ιδεολογία περικλείει εν εαυτή την Ένωσιν, την Πειθαρχίαν και την Εργασίαν».

Προκήρυξη του Θεόδωρου Υψηλάντη «Προς τους φασίστας απάσης της Ελλάδος».

Το 1926 εμφανίστηκε το Κόμμα Εθνικής Αναδημιουργίας με κεντρικά συνθήματα την πάλη κατά του κομμουνισμού, του παλαιοκομματισμού και την ανάγκη ίδρυσης ενός «λαϊκού σοσιαλιστικού κράτους». Την ίδια περίοδο φιλοφασιστικά στοιχεία με επικεφαλής τον  Αριστείδη Ανδρόνικο έδρασαν μέσα από τους κόλπους της «Πανελληνίου Ενώσεως Κοινωνικής Αμύνης» (ΠΕΚΑ) (Στην κατοχή ο Ανδρόνικος ήταν ένας από τους ηγέτες της προδοτικής οργάνωσης ΕΣΠΟ, ακολούθησε τους Γερμανούς μετά την αποχώρησή τους από την Ελλάδα και πήρε μέρος στην «κυβέρνηση» που έφτιαξαν στη Βαυαρία με επικεφαλής, ένα άλλο προδότη, τον Έκτορα Τσιρονίκο).

Ο γιατρός Αριστείδης Ανδρόνικος, φασίστας στο μεσοπόλεμο,  δοσίλογος στην κατοχή.

Ένα από τα στελέχη της ΠΕΚΑ ήταν και ο Αριστείδης Σκυλίτσης που τον συναντάμε αργότερα το 1967 διορισμένο χουντικό δήμαρχο Πειραιά.

Το 1931 εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στους αθηναϊκούς δρόμους τα μέλη της «Σιδηράς Ειρήνης». Φορούσαν μπλε πουκάμισα και χαιρετούσαν με προτεταμένο το χέρι, όπως και οι ιταλοί φασίστες. Αρχηγός τους ήταν ο απόστρατος συνταγματάρχης Νικόλαος Νίκλαμπας, πολιτικός φίλος του Ιωάννη Μεταξά. Στα πρώτα στελέχη της συγκαταλεγόταν και ο τότε ταγματάρχης Παυσανίας Κατσώτας. Για ένα διάστημα προσεχώρησε στην οργάνωση και ο ναύαρχος Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος, ένα από τα μεγάλα ονόματα του παλιού βενιζελισμού. Τα περισσότερα στελέχη της «Σιδηράς Ειρήνης» ήταν απόστρατοι αξιωματικοί, πιστοί στον δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο, έναν από τους εμπνευστές της συγκρότησης των Ταγμάτων Ασφαλείας στα χρόνια της κατοχής. Οι θέσεις της «Σιδηράς Ειρήνης» εκφράζονταν μέσα από τα έντυπα «Έγερσις» και «Λαοκρατία».

Την ίδια εποχή με την «Σιδηρά Ειρήνη» ιδρύθηκε στην Αθήνα και η Οργάνωσις Ελλήνων Εθνικιστών (Ο.Ε.Ε.) με αρχηγό  τον Αλέξανδρο Γιάνναρο. Τα μέλη της φορούσαν μαύρα πουκάμισα και χαιρετούσαν με το φασιστικό τρόπο και στα έντυπα της οργάνωσης προβάλλονταν θέσεις ανάλογες μ’ αυτές των γερμανών εθνικοσοσιαλιστών και των ιταλών φασιστών.

Χαρακτηριστική για τη δράση της είναι η περιγραφή μιας συμπλοκής με πρωταγωνιστές μέλη της Ο.Ε.Ε. από το στέλεχος της  Δημ. Σούτζο:

« Την 26ην Μαρτίου 1934 πήγαμε στο θέατρο «Ολύμπια» όπου γιόρταζαν οι Δημοκρατικοί τη 10η επέτειο της «Αβασίλευτης Δημοκρατίας». Όταν τελείωσαν οι λόγοι των εορταστών της Δημοκρατίας, βγαίνοντας έξω, αρχίσαμε να ψάλλουμε τον βασιλικό θούριο ζητωκραυγάζοντας για τον βασιλιά. Ακολούθησε συμπλοκή και έπεσαν αρκετοί πυροβολισμοί. Το βράδυ επακολούθησε νέο γλέντι στα υπόγεια των «Βαλκανίων», του τότε ανεγερθέντος μεγάλου εστιατορίου στη γωνία Πανεπιστημίου και Θεμιστοκλέους».

Τη διοίκηση της οργάνωσης ασκούσε ένα 20μελές Μεγάλο Συμβούλιο. Γενικός γραμματέας ήταν ο Ιάκωβος Διαμαντόπουλος (νεαρός γιατρός τότε με φιλοναζιστικές θέσεις, τη δεκαετία του ’60 εξελέγη βουλευτής με την Ένωση Κέντρου, το καλοκαίρι του ’65 έγινε υπουργός στην κυβέρνηση των αποστατών και στη συνέχεια αντιπρόεδρος της Βουλής). Διοικητής του Τμήματος Πειραιά της οργάνωσης ήταν ο Ιωάννης Βουγιουκλάκης (πατέρας της Αλίκης Βουγιουκλάκη, κατοχικός νομάρχης Αρκαδίας, πιάστηκε και εκτελέστηκε από τον ΕΛΑΣ το 1943).

Ο Διαμαντόπουλος αποχώρησε από την Ο.Ε.Ε και πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Οργανώσεως Εθνικοφρόνων Σοσιαλιστών- «Τρίαινα», που σύντομα απέκτησε επιρροή σε κύκλους φοιτητών. Όργανο της ΟΕΣ ήταν η εφημερίδα «Ο Εθνικοσοσιαλιστής» με διευθυντή τον Πέτρο Στεριώτη ( αργότερα καθηγητής της ΑΣΟΕΕ, υπουργός σε υπηρεσιακές κυβερνήσεις και διοικητής της ΕΤΒΑ το διάστημα 1974-1976, διορισμένος από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή).

Στον ίδιο ιδεολογικό χώρο κινούνταν ο Εθνικός Παμφοιτητικός Σύλλογος, η Πανελλήνιος Οργάνωσις Λαϊκών Αγωνιστών «Αγκυλοσταυριτών» με σύμβολο το στέμμα και τον αγκυλωτό σταυρό και η Οργάνωσις Εθνικών και Κοινωνικών Κατευθύνσεων (ΟΕΚΚ) με όργανο την εφημερίδα «Κράτος».

Ξεχωριστή ήταν η παρουσία του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος του Γεωργίου Μερκούρη γιού του δημάρχου Αθηναίων Σπύρου Μερκούρη και θείου της Μελίνας, ο οποίος το 1934 διαφώνησε με το Λαϊκό Κόμμα  και εξέδωσε την εφημερίδα «Εθνική Σημαία».

Γεώργιος Μερκούρης , υπουργός σε κυβερνήσεις της Δεξιάς στο μεσοπόλεμο, κορυφαίο στέλεχος του Λαϊκού Κόμματος, ιδρυτής του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας στην κατοχή.

Ο Μερκούρης πήρε μέρος στο διεθνές συνέδριο των φασιστών που έγινε το Δεκέμβριο του 1934 στο Μοντρέ της Ελβετίας. Εκεί εξελέγη μέλος της Διεθνούς Επιτροπής στην οποία συμμετείχαν γνωστοί φασίστες και ναζιστές απ’ όλη την Ευρώπη όπως ο νορβηγός Κουίσλινγκ (έγινε πρωθυπουργός της Νορβηγίας όταν κατελήφθη από τους ναζί και με το όνομά του χαρακτηρίστηκαν όλοι οι δοσίλογοι που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές), ο Γάλλος Μπικάρ, ο Δανός Κλάουζεν κ.α Επιστρέφοντας από το Μοντρέ πέρασε από τη Ρώμη όπου έγινε δεκτός και από τον Μουσολίνι.

*Στη φωτογραφία που συνοδεύει τον τίτλο του αφιερώματος, απεικονίζονται στελέχη της οργάνωσης ΕΕΕ («Εθνική Ενωσις Ελλάς») που ιδρύθηκε το 1927 στη Θεσσαλονίκη και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και δράση του φασισμού στην Ελλάδα στα χρόνια που ακολούθησαν. 

Στο επόμενο: Η Εθνική Ένωσις Ελλάς και το πογκρόμ των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι του 1931.

Περισσότερα στο: Μια βαριά φασιστική «κληρονομιά» ( Α΄) | Ημεροδρόμος