1967-2017 Μια ιστορία που δεν τελείωσε, (του Θανάση Σκαμνάκη)

Μια στρογγυλή επέτειος, όπως αυτή, 50 ολόκληρα χρόνια, αξίζει ιδιαίτερη μνεία. Εδώ απλώς θα αποπειραθώ να επισημάνω μερικά πράγματα που δεν συναντώνται συχνά στις γραφτές αναφορές και κινδυνεύουν να παρασυρθούν στη λήθη, μιας εποχής που απομνημονεύει εικόνες και ξεχνά γρήγορα το περιεχόμενο τους.

 

 

Το 1967 προήλθε ως αποτέλεσμα της κρίσης του τότε πολιτικού συστήματος. Συμπέρασμα βασικό, η κρίση δεν σημαίνει ότι ακολουθεί προοδευτική διέξοδο.

Οι αστικές πολιτικές δυνάμεις από τα μέσα της δεκαετίας του 60 είναι αδύναμες να συγκροτήσουν ένα βασικό και ισχυρό κέντρο εξουσίας με λαϊκή συναίνεση. Η δεξιά, ο βασιλιάς και οι αμερικάνοι αρνούνται να επιτρέψουν στις δυνάμεις του καθυστερημένου δημοκρατικού εκσυγχρονισμού τη διακυβέρνηση και συνεπώς τη διαμόρφωση ενός ισχυρού κέντρου εξουσίας.

 

Οι λεγόμενες δημοκρατικές δυνάμεις αδυνατούν να αντισταθούν στηριγμένες μόνο σε μια ισχυρή λαϊκή υποστήριξη. Φοβούνταν το λαό όσο φοβούνται, ή σχεδόν, και το παλάτι.

 

Ο λαός παλεύει, μεγάλα τμήματά του βρίσκονται σχεδόν καθημερινά στους δρόμους. Πρόκειται για ένα μεγαλειώδες λαϊκό κίνημα το οποίο έχει λίγο αποτιμηθεί, και το οποίο συμπυκνώνει όλες τις δράσεις και θελήσεις προσώπων και πολιτικών φορέων της ιστορικής περιόδου, δημιουργώντας μια νέα αντικειμενική κατάσταση, την οποία μπορούμε να χαρακτηρίσουμε επαναστατική.

 

Όσο για την Αριστερά, την ηττημένη του εμφυλίου, αδυνατούσε, φοβόταν, δεν μπορούσε, να χαράξει μια αυτοτελή πολιτική, μαγεμένη από το παραμύθι της εθνικής συμφιλίωσης, του αστικού εκσυγχρονισμού και του εξευρωπαϊσμού.

 

Οπότε, έχανε κι αυτή τη φορά το τρένο. Στο οποίο βρήκαν πρώτη θέση για να εγκατασταθούν οι συνταγματάρχες του Παπαδόπουλου και της CIA.

 

Και άρχισε η νυχτερινή περίοδος της ζωής μας.

 

Χωρίς ουσιαστική αντίσταση η δικτατορία επιβλήθηκε. Ο Παττακός χρόνια μετά λέει πως τις πρώτες μέρες έτρεμαν τις αντιδράσεις αλλά εν τέλει δεν βρήκαν ουσιαστικά καμία αντίσταση. Κι αφού δεν βρήκαν αντίσταση ήταν, μετά, εύκολο να εγκατασταθούν στο ακατοίκητο της εξουσίας. Για εφτά χρόνια.

 

Ποιά ήταν η αντίσταση όμως εν συνεχεία; Τι έγινε τα εφτά χρόνια; ‘Έχει ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς την ανθρωπο- και πολιτικο-γεωγραφία της αντίστασης. Σε γενικές γραμμές υπήρχε μια διάθεση και αναβρασμός, που όμως δεν εύρισκε ηγεσίες και πολιτική επεξεργασία για να τα υποδεχθεί και να τα αναβαθμίσει.

 

Οι αστικές πολιτικές δυνάμεις που αντιτάχθηκαν δεν είχαν κανένα κύρος στο λαό. Ο Γεώργιος Παπανδρέου προσέφερε τη μόνη υπηρεσία του στη δημοκρατία με το θάνατό του. Ο κόσμος ξέχασε τις πολλαπλές ιστορικές ευθύνες του, και αποφάσισε να κάνει την κηδεία του πάνδημο συλλαλητήριο κατά της δικτατορίας.

 

 Ο λαός έδειξε τη διάθεσή του. Οι πολιτικές δυνάμεις; Ποιός θα οργανώσει τη μαζική αντίσταση; Απορία ψάλτου… Κενό.

 

Σποραδικές προσπάθειες συνωμοτικών κύκλων, που γρήγορα εξαρθρώνονταν. Ηρωικές και σπουδαίες. Μαγιά ενός μέλλοντος. Πλην όμως στο παρόν, αδιέξοδο.

 

Η αίσθηση της ήττας και του αδιέξοδου, η απελπισία της αφασίας, οδηγούσε σε αδράνεια τους πιο πολλούς, σε απόγνωση τους ανυπάκουους. Κι από αυτούς τους τελευταίους οι καλύτεροι, αποφάσιζαν πράξεις συμβολικής αντίστασης, με βόμβες.

 

Στην ίδια διαδρομή των βομβιστικών πράξεων κινούνταν και οι προοδευτικοί και ενδιαφέροντες άνθρωποι που προέρχονταν από το αστικό τόξο. Προσβλέποντας σε βοήθεια από τις δυνάμεις του εξωτερικού, το Συμβούλιο της Ευρώπης, την ΕΟΚ, τους φίλους Γάλλους κοκ. Ο θόρυβος των βομβών δεν ακουγόταν τόσο στην Ελλάδα όσο στην Ευρώπη. Αλλά τα αυτιά των ευαγών ευρωπαϊκών ιδρυμάτων ήταν ελάχιστα ευαίσθητα σε τέτοια ερεθίσματα και θορύβους. Γενικώς, δεν ίδρωναν.  

 

Όσο για την Αριστερά, ζούσε το πολλαπλό της δράμα. Το Φεβρουάριο του 1968 γίνεται η διάσπαση του ΚΚΕ. Και προκύπτουν τρία ρεύματα. Το φιλοσοβιετικό ΚΚΕ, που δεν είναι σίγουρο πως έχει την πλειοψηφία του Κόμματος, το “ανανεωτικό” ΚΚΕ-εσωτερικού, και το λεγόμενο “Χάος”, που ουσιαστικά συγκέντρωνε τις πιο αριστερές σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις οι οποίες είχαν ενταχθεί στην ΕΔΑ.

 

Το 1968 επίσης το σημαδεύει η εισβολή των σοβιετικών τανκς στην Τσεχοσλοβακία, η οποία παρέλυσε τη δημοκρατική ευαισθησία των ελλήνων κομμουνιστών. Μετά από λίγο καιρό η χούντα κυκλοφορεί το βιβλίο του Ροζέ Γκαροντύ “Η μεγάλη καμπή του σοσιαλισμού”, τα βιβλία του Σολζενίτσιν για τα γκουλάγκ στη  Σοβιετική Ένωση. Η Τσεχοσλοβακία δεν είναι μόνο ένα περιστατικό και η ελληνική Αριστερά δεν είναι μόνο εξόριστη, διωκόμενη, διασπασμένη αλλά και σε ιδεολογική αμηχανία.

 

Όσο για την πτέρυγα της Αριστεράς που παρέμεινε πιστή στις αρχές του “προλεταριακού διεθνισμού και της δικτατορίας του προλεταριάτου”, το ΚΚΕ, στην πραγματικότητα δεν βρίσκει εφαλτήριο στη διάσπαση για να επεξεργαστεί μια ριζοσπαστική επαναστατική πολιτική, με βάση και τα διδάγματα της περιόδου 1960-1970. Στην ουσία, η κύρια διαφοροποίησή του από το ΚΚΕεσωτ. είναι η σχέση με τη Σοβιετική Ένωση.

 

Απόδειξη; Οι “θέσεις” για το 9ο συνέδριο που επεξεργάζεται, και οι οποίες περιέχουν μια παραλλαγή των παλαιότερων. Στο επίπεδο της πολιτικής κυρίαρχη ήταν η αναζήτηση πολιτικών συμμαχιών με τις αστικές ηγεσίες. Η δυνατότητα ανατροπής της δικτατορίας δεν φαινόταν, στις ηγεσίες, υπόθεση που το λαϊκό κίνημα είναι σε θέση να διεκπεραιώσει κι έτσι αναζητείται πάση θυσία συμμαχία με το προηγούμενο πολιτικό κατεστημένο.

 

Εν τέλει το 9ο συνέδριο πραγματοποιείται χαράζοντας μια πολιτική πιο σοβαρή από τις πρώτες απόπειρες των “θέσεων”, ανοίγοντας έναν κάποιο δρόμο άτολμου ριζοσπαστισμού.

 

Το 1968 δημιουργήθηκε η ΚΝΕ, από το κλιμάκιο στην Ελλάδα (Καλαμπόγιας, Λογαράς, Τσιάρας), καθ’ υπέρβασιν της κομματικής γραμμής η οποία πρότεινε τη δημιουργία μιας  πλατιάς νεολαιίστικης οργάνωσης κατά το πρότυπο της Νεολαίας Λαμπράκη.

 

Η συγκρότηση μιας κομμουνιστικής οργάνωσης νεολαίας είναι σημείο καμπής. Είναι από εκείνες τις αποφάσεις που μπορεί να αλλάξουν τα δεδομένα, και γιατί όχι, ένα μέρος της Ιστορίας.

 

Στην ουσία συνέβαλε στο να διαμορφωθεί ένα κομμουνιστικό ρεύμα μέσα σε πρωτοπόρα τμήματα της νεολαίας, μια ιδεολογική και πολιτική ανασύνταξη, που επεδίωξε και εν τέλει πέτυχε, να υπερβεί την ψυχολογία και την πολιτική της ήττας.

 

Μέχρι το 1970-71, η αναφορά στην Αριστερά ήταν αναφορά στο “Ρήγα Φεραίο” και στο ΚΚΕ-εσωτερικού. Οι “κολιγιαννικοί”, στους κύκλους της φοιτητικής νεολαίας ήταν σαν γραφικά υπόλοιπα μιας προηγούμενης παγερής εποχής.

 

Τι έγινε και μέσα σε ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα αυτά τα υπόλοιπα έγιναν το κύριο σώμα ενός νέου θερμού πολιτικού ρεύματος στη νεολαία; 

Πως οι εκσυγχρονιστές, οι μοντέρνοι αριστεροί, έμειναν τόσο πίσω;  

 

Και κυρίως, τι έγινε και το παγωμένο βλέμμα των ελλήνων άρχισε να παίρνει ζωή και να αντικρίζει τις εικόνες ενός νέου κινήματος με μαζικά χαρακτηριστικά, και τις μεγάλες εν τέλει κινητοποιήσεις της Νομικής και του Πολυτεχνείου, της κηδείας του Σεφέρη και του μνημόσυνου του Γ. Παπανδρέου; Πως ο φοβισμένος και παραιτημένος κόσμος ξαναβγήκε στο δρόμο;   

 

Για να βρούμε απαντήσεις πρέπει να ταιριάξουμε μερικά περιστατικά που συνδέονται υποχρεωτικά μεταξύ τους. Που αφορούν τόσο την γενική ατμόσφαιρα όσο και τις προετοιμασίες, τη δράση των ανθρώπων.

 

Σε σχέση με το πρώτο. Όσο το πολιτικό αδιέξοδο γινόταν φανερό, και η χούντα προσπαθούσε να απαντήσει με κάποιας μορφής φιλελευθεροποίηση, τόσο γινόταν πιο εμφανής η δυνατότητα του λαϊκού κινήματος να την αποδομήσει και, γιατί όχι, να την ανατρέψει. Ταυτόχρονα η καπιταλιστική κρίση που ξεσπάει το 1973 πολλαπλασιάζει τα οικονομικά και πολιτικά αδιέξοδα. Αυτή ήταν η γενική ατμόσφαιρα της μετά το 1971 περιόδου.    

 

Η οποία οριζόταν από τον δεύτερο παράγοντα που συνέτεινε στην επέκταση της κρισιακής κατάστασης, τον παράγοντα του υποκειμένου. Τουτέστιν, του αντιδικτατορικού κινήματος, το οποίο μπήκε, ακριβώς σε εκείνη τη φάση, στο επίπεδο της ωρίμανσης του. Γεγονός που έκανε πιο εμφανή τα κενά και την αδυναμία της χούντας, παρά τις διώξεις, τους βασανισμούς και την καταστολή. Ο γίγαντας ήταν σαθρός από μέσα εδώ και χρόνια, μόνο που τώρα αυτό φαινόταν και επ’ έξω. Γιατί υπήρξαν οι δυνάμεις που αποκάλυπταν τη γύμνια του.

  

Ο παράγοντας που έδωσε την αποφασιστική αυτή τροπή στην πορεία του αντιδικτατορικού κινήματος, ήταν ο παράγοντας κομμουνιστική αντίληψη και πρόγραμμα. Η διαμόρφωση ενός ισχυρού ρεύματος ανατροπής και ιδεολογικής αυτοπεποίθησης που έθεσε αν αμφιβόλω τη δύναμη της χούντας και των μηχανισμών της, αλλά και τα πολιτικά σχέδια της μισής δημοκρατίας των δυνάμεων της Αριστεράς. Του ΚΚΕ συμπεριλαμβανομένου.

 

Η διαφορά ήταν πως το ΚΚΕ, με το πρόγραμμα του 9ου συνεδρίου έδωσε μια ευκαιρία διασταλτικής ερμηνείας της “γραμμής”, η οποία στην πράξη έγινε εντελώς διαφορετική από εκείνην που προσέγγισαν οι ηγεσίες του κόμματος και των “αδελφών” κομμάτων, όταν συνέγραφαν το κείμενο και τις αποφάσεις. 

 

Η απόσταση της παρανομίας και η ροή των γεγονότων δεν επέτρεψαν στην ηγεσία του εξωτερικού να παρέμβει διορθωτικά στη γραμμή που χάραζε η εδώ ηγεσία της ΚΝΕ. Κυρίως στα πανεπιστήμια.

 

Εξαιρετικά πολύτιμη συμβολή στην επανάκαμψη της επαναστατικής επαγγελίας έχουν και  και τα άλλα ρεύματα επαναστατικής κατεύθυνσης, που αν και έχουν σαφώς μικρότερες δυνάμεις συνεισφέρουν αποφασιστικά και αποτελεσματικά σε γενικό κλίμα (ΑΑΣΠΕ, ΟΜΛΕ, Κ.Ο. Μαχητής κ.ά.) 

 

Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά αυτού του ρεύματος; Κομμουνιστικός στρατηγικός σχεδιασμός και μετωπική πολιτική τακτική. Το ένα ως προϋπόθεση του άλλου. Γεγονός που διαμόρφωσε μια γενιά η οποία πίστεψε στη δύναμη του λαϊκού κινήματος, έτοιμη να συγκρουστεί, να δοκιμαστεί και να νικήσει. Κυρίως να νικήσει.

 

Είναι η δεύτερη αυτή παράταξη που, όπως λέει ο Κώστας Τζιαντζής στο άρθρο του και το αντιδικτατορικό κίνημα, “φωτίζεται από τις παλιές και τις καινούργιες υποσχέσεις των αντάρτικων, απ’ το κόκκινο Οκτώβρη και τα μαύρα μάτια του Τσε, απ’ τις αναγεννημένες, σοφές και ταυτόχρονα αμάθητες, επαναστατικές απόπειρες σαν του Μάη. Είναι αυτή που γεννιέται μες τα χαράματα μιας νέας ιστορικής εποχής, της καθαυτό, θα λέγαμε, “εργατικής εποχής” της ανθρωπότητας, με λίγα λόγια της σημερινής εποχής”.

 

Ίσως έχει μικρότερη σημασία σε ποιά οργάνωση συμμετείχαν οι νέοι άνθρωποι. Τη μεγαλύτερη σημασία την έχει το ότι το πνεύμα της δεύτερης αυτής παράταξης της ανατροπής κυριάρχησε και επηρέασε πολύ βαθιά το κίνημα. Και είναι αυτό που έκανε ώστε οι περιθωριακές και εν πολλοίς ανυπόληπτες λίγο καιρό πριν απόψεις περί κομμουνισμού, να γίνουν το κυρίαρχο ρεύμα μέσα στο κίνημα εκείνης της γενιάς.

 

Θα είχε αξία να υπογραμμιστεί, σε σχέση και με το παρόν, πως δύο ταυτόχρονες κινήσεις έκαναν τη νέα ποιότητα. Η χάραξη μιας στρατηγικής γραμμής της επανάστασης και ταυτόχρονα η διαμόρφωση, η συνεχής αναζήτηση και διαμόρφωση, μιας καθημερινής άμεσης τακτικής προσέγγισης, της οποίας κυρίαρχο σκέλος ήταν η μετωπική πολιτική. Η συνεργασία όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων, πρωτίστως της Αριστεράς, γεγονός που λάμβανε σάρκα και οστά (μαζί με όλες τις αντιπαραθέσεις) στις συνελεύσεις και συγκεντρώσεις, στους τοπικούς φοιτητικούς συλλόγους κ.λπ.

 

Ποιός θα μπορούσε να αντέξει, ή να φανταστεί, ξεχωριστούς φοιτητικούς τοπικούς συλλόγους ή ξεχωριστές κατά πολιτική άποψη συγκεντρώσεις στα σκαλάκια της Νομικής, ξεχωριστή κατά οργάνωση Συντονιστική Επιτροπή του Πολυτεχνείου, ξεχωριστούς κατά παράταξη συντονισμούς των συλλόγων κοκ.;

 

Προϊόν αυτής της προσπάθειας ήταν και η δημιουργία της Αντι-ΕΦΕΕ, η οποία εκτίναξε σε μαζικό επίπεδο τον οργανωμένο πυρήνα του φοιτητικού κινήματος.

 

Η ενωτική πρόταση επεδίωκε αδιάκοπα και τη συμφωνία των κορυφών, των οργανώσεων, η οποία μπόρεσε να επιτευχθεί μόλις λίγο πριν καταρρεύσει η χούντα. Η συνεχής ενωτική προσπάθεια, αν δεν απέδωσε στις κορυφές, επέβαλε ωστόσο, την ενωτική ιδέα που κυριαρχούσε στην καθημερινότητα του φοιτητικού κινήματος.

 

Γεγονός άξιο προσοχής ήταν το ότι, όσο το κίνημα βρισκόταν στην φάση των μικρών ομάδων και των αναζητήσεων, όσο κυριαρχούσε η αδράνεια και η αφασία (και ήταν πολλά τα χρόνια όπου τα πράγματα βάλτωναν) τόσο η απογοήτευση μάγκωνε τους ανθρώπους και οδηγούσε τους πρωτοπόρους σε ενέργειες χωρίς προοπτική, βομβιστικές επιθέσεις ή πράξεις απονενοημένες όπως η ηρωική αυτοπυρπόληση του φοιτητή Κώστα Γιωργάκη στην Ιταλία, το Σεπτέμβριο του 1970. Και τόσο οδηγούσε σε ηχηρές μοναξιές ιδεολογικής “αυτοπεποίθησης” τις ομάδες-οργανώσεις της Αριστεράς.

 

Μετά τη στροφή όσα συνέβησαν θεωρήθηκαν αυτονόητα αλλά δεν ήσαν. Ήταν το αποτέλεσμα της επίμονης προσπάθειας στην οποία καταλυτικό ρόλο έπαιξε αυτό το ρεύμα, η “δεύτερη παράταξη”.   

 

Και η δικτατορία έπεσε επειδή η επαναστατική προοπτική μπήκε ξανά στον ορίζοντα της ζωής μας. 

 

Ωστόσο, η προσπάθεια είχε τις αναπηρίες μιας ολόκληρης ιστορικής πορείας και μιας εποχής. Δεν μπόρεσε ουσιαστικά να σφραγίσει τον καιρό και τις εξελίξεις. Κι έτσι γεννήθηκε μια κουτσή μεταπολίτευση, που ωστόσο, ακόμα και κουτσή στοιχειώνει τον ύπνο των εξουσιών (και γι’ αυτό την καταριούνται με κάθε αφορμή). Γιατί έθεσε το αποφασιστικό ερώτημα, σχετικά με την προοπτική όλων των αγώνων, αυτών που έγιναν κι εκείνων που θα γίνουν.

 

Και όσο για τη γενιά της δικτατορίας, διχασμένη, πολυδιασπασμένη, περιέχει και εκείνους που εντάχθηκαν στο παιχνίδι κι έγιναν διαχρονικά διαφημιστικά σλόγκαν προεκλογικών υποσχέσεων, αλλά περιέχει κι εκείνους που βασανίζονται ακόμα, θέτοντας αδιάκοπα τα νέα ερωτήματα και αναζητώντας απαντήσεις, προκειμένου να τις αμφισβητήσουν και πάλι, πέρα από βεβαιότητες και ασφαλείς κατατάξεις, σε αυτή τη νέα εποχή των μεγαλύτερων προκλήσεων.

 Kommon