«Είμαι Ηθοποιός και Άτομο με Αναπηρία στην Ελλάδα - Θέλω να Αλλάξει ο Ρατσιστικός Νόμος 370/'83»

 

Ο Πάνος Ζουρνατζίδης μας μιλά για έναν ρατσιστικό νόμο που ισχύει στη χώρα μας εδώ και σχεδόν 35 χρόνια.

Αυτή είναι η ιστορία του Πάνου, όπως τη διηγήθηκε στη Μελπομένη Μαραγκίδου / Φωτογραφίες: Πάνος Κέφαλος

Η δική μου ιστορία είναι πολύ απλή. Εγώ δεν γεννήθηκα με αναπηρία, εγώ την απέκτησα στη ζωή μου. Μεγάλωσα στο Ίλιον και έζησα εδώ σε όλη μου τη ζωή. Ασχολούμουν ο ίδιος με άτομα με αναπηρία, ως εκπαιδευτής, ως θεραπευτής. Αυτό είναι λίγο οξύμωρο. Το 2001, έπαθα ένα τρομερό τροχαίο σε διακοπές στη Σίφνο. Ήμουν συνεπιβάτης σε ένα αυτοκίνητο και χτύπησα. Πέσαμε σε ένα γκρεμό, είχαμε και θύμα. Έχασα μία γνωστή μου και εγώ έμεινα ανάπηρος. Τότε ήμουν 30 ετών.

Έμαθα για τον νόμο 370/'83 που λέει πως οι υποψήφιοι για τις Δραματικές Σχολές στην Ελλάδα, «πρέπει να έχουν αρτιμέλεια η οποία βεβαιώνεται από την εξεταστική Επιτροπή». Είναι βαθύτατα ρατσιστικό.

Από την αρχή ήξερα από την εμπειρία μου, όπως και οι γιατροί, ότι δεν θα περπατούσα ξανά. Είχα παραλύσει από το στέρνο και κάτω και είχα σπάσει τη σπονδυλική στήλη, πλήρης διατομή νωτιαίου μυελού. Δεν θέλει και πολύ. Ξεκίνησα αποκατάσταση που κράτησε σχεδόν ένα χρόνο σε νοσοκομεία και κέντρα αποκατάστασης στην Ελλάδα και κάποια στιγμή βρέθηκα σπίτι μόνος μου. Είπα, «τώρα τι κάνω στη ζωή μου;». Αποφάσισα ότι θα κάνω αυτό που γούσταρα πάντα. Έβλεπα πολύ θέατρο. Μου άρεσε. Πολλοί φίλοι μου, μού έλεγαν να κάνω θέατρο. Κάποια στιγμή λοιπόν, είπα στον εαυτό μου πως θα το κάνω. Μετά το ατύχημα άρχισα να σκέφτομαι ότι δεν αξίζει να μπαίνω στα πρέπει των άλλων ή της ζωής, επειδή έχουμε μια εικόνα για τη ζωή που είναι επίπλαστη, μέσα από πεποιθήσεις άλλων. Κάποια στιγμή φτάνεις σε ένα σημείο που λες, «Τελείωσε, τώρα θα ζήσω όπως εγώ γουστάρω». Αρκεί να μην ενοχλείς και τον άλλον, εννοείται.

Τότε βρέθηκε μία φίλη που ήταν σε ένα σύλλογο παραπληγικών και κινητικά αναπήρων, οι οποίοι κατά διαβολική σύμπτωση είχαν θεατρική ομάδα. Όταν πήγα, είχαν ξεκινήσει ήδη πρόβες και άρχισα να κάνω και εγώ. Στην πορεία, με έτρωγε. Από την πρώτη στιγμή είπα ότι εγώ δεν θέλω να το κάνω ερασιτεχνικά. Δεν θέλω να βιοποριστώ απλά, θέλω να το κάνω ζωή μου. Προσπάθησα να βρω τρόπους. Κάποια στιγμή μπήκα στο YouTube και είδα στο εξωτερικό άτομα με αναπηρία να παίζουν επαγγελματικά. Υπάρχουν κάποιες χοροθεατρικές ομάδες καταπληκτικές. Πού είναι αυτά τα πράγματα ρε γαμώτο στην Ελλάδα; Τη χώρα που γέννησε το Θέατρο, τις Τέχνες; Πού είναι; Σκέφτηκα ότι κάτι συμβαίνει εδώ. Κάποια στιγμή λοιπόν, έμαθα για τον νόμο 370/'83 που λέει πως οι υποψήφιοι για τις Δραματικές Σχολές στην Ελλάδα, «πρέπει να έχουν αρτιμέλεια η οποία βεβαιώνεται από την εξεταστική Επιτροπή. Η απόφαση της Επιτροπής πρέπει να είναι επαρκώς αιτιολογημένη». Είναι βαθύτατα ρατσιστικό. Επίσης λέει: «Επιτυχόντες θεωρούνται: αυτοί που έχουν ουσιαστικά προσόντα θεατρικής τέχνης, δηλαδή καλή άρθρωση και καθαρότητα φωνής, εκφραστικότητα και σκηνική εμφάνιση». Τι άρθρωση; Συγγνώμη ρε παιδιά, καταπληκτική ηθοποιός δεν είναι η Φιλιππίδου; Μην τρελαθούμε. Αυτό πραγματικά με ξεπερνάει. Έχουν ξεχάσει τη μαγκιά της Λαμπέτη; Εκτός του ότι ήταν ψευδή. Τη Λαμπέτη που είχε χάσει τη φωνή της και είχε κάνει «Τα παιδιά ενός κατώτερου θεού» και μάθαινε νοηματική, έστω για το ρόλο, επειδή έχασε τη μία της φωνητική χορδή. Αν ζούσε η Λαμπέτη, εγώ είμαι σίγουρος ότι με το μυαλό που είχε, θα συνέχιζε να παίζει με την καινούργια κατάσταση. Είχε το μυαλό να το κάνει, τη δύναμη.

Είπα λοιπόν, «τι με νοιάζει να περάσω από μία επιτροπή που εγώ ο ίδιος δεν εκτιμάω, για να μου πουν αν κάνω για το θέατρο ή όχι;»

Είπα λοιπόν, «τι με νοιάζει να περάσω από μία επιτροπή που εγώ ο ίδιος δεν εκτιμάω, για να μου πουν αν κάνω για το θέατρο ή όχι;». Δεν το λέω ψωνίστικα, το λέω όπως το νιώθω. Ένιωθα ότι υπήρχαν άνθρωποι στις επιτροπές αυτές, για τους οποίους δεν θα πήγαινα ποτέ στο θέατρο. Ξεκίνησα μόνος μου λοιπόν και πήγα σε ένα θεατρικό εργαστήρι στην Πετρούπολη, το οποίο ήταν πολύ σοβαρό. Είχε τον κύκλο σπουδών μιας Δραματικής Σχολής σε καθημερινή βάση, πέντε μέρες την εβδομάδα, με εξετάσεις στο τέλος κτλ. Μετά όμως είδα ότι δεν με καλύπτει μόνο αυτό και ότι θέλω να κάνω και το θεωρητικό κομμάτι. Πήγα λοιπόν στο Πανεπιστήμιο και γράφτηκα στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών και το τελείωσα με 9,5. Σκοτώθηκα να διαβάζω.

Καταλαβαίνω την αδικία του όλου πράγματος, αλλά είμαι επίσης της αντίληψης ότι όποιος δεν κάνει, δεν κάνει. Όχι επειδή είναι ανάπηρος, αλλά επειδή δεν κάνει για το θέατρο. Όπως θα πας εσύ μαζί με μία άλλη κοπέλα και εσύ θα περάσεις στη Δραματική Σχολή και η άλλη δεν θα περάσει, με το ίδιο σκεπτικό ένα άτομο με αναπηρία δεν είναι ντε και καλά για να σπουδάσει, να γίνει ηθοποιός. Όμως, καταλαβαίνεις την αδικία σε έναν άνθρωπο  που δεν του δίνεται η δυνατότητα να σπουδάσει. Αυτό είναι άλλο πράγμα. Επίσης, τα θέατρα στην Ελλάδα δεν είναι γενικότερα προσβάσιμα, ούτε για τους θεατές. Δεν είναι προσβάσιμες οι σκηνές, δεν είναι δηλαδή ανοιχτά τα περισσότερα για να φιλοξενήσουν ηθοποιούς με αναπηρία πάνω στη σκηνή. Τα καμαρίνια είναι το λιγότερο.

Πρέπει να σκεφτεί κάποιος πως, όταν γράφονται οι ρόλοι, δεν γράφονται ντε και καλά για έναν συγκεκριμένο σωματότυπο, για μία συγκεκριμένη άρθρωση, για ένα συγκεκριμένο πρόσωπο.

Αυτή την περίοδο παίζω στο «Lebensraum», στο θέατρο Faust. Όταν ήρθε η Πηγή Δημητρακοπούλου στο θέατρο που έπαιζα με την ομάδα ΘΕ.ΑΜ.Α. (Θέατρο Ατόμων με Αναπηρία), δεν με ήξερε. Ήρθε να μας δει επειδή σε όλη την ιστορία με το κατέβασμα της παράστασης «Ισορροπία τους Νash», την είχε στηρίξει η Κίνηση Καλλιτεχνών με Αναπηρία. Μπήκε σε μία διαδικασία και αναρωτήθηκε, «ποιοι είναι αυτοί και πώς είναι τόσο δυναμικοί;». Ξαφνικά μας έμαθε. Έμαθε ότι υπάρχει μία ομάδα, η Ομάδα ΘΕ.ΑΜ.Α. που ανήκει στην Κίνηση, η οποία ανεβάζει έργο στο θέατρο Εμπρός. Ήρθε ξανά και μας είδε στο Φεστιβάλ Αθηνών και την επόμενη ημέρα με πήρε και μου είπε, «κάνω αυτό, γουστάρεις;». «Γουστάρω», της είπα. 

Ο Βασίλης Οικονόμου που δημιούργησε την ομάδα ΘΕ.ΑΜ.Α., έχει μαιευτική παράλυση, δηλαδή παράλυση ενός άκρου, του χεριού. Ο Βασίλης όμως είναι ο πρώτος άνθρωπος που πέρασε τις εξετάσεις του Υπουργείου, ως εξαίρετο ταλέντο. Δεν δήλωσε ότι έχει αναπηρία και πήγε στις εξετάσεις έτσι. Εκεί δεν ήξεραν τι να τον κάνουν. Δηλαδή τον είδαν, κατάλαβαν αμέσως ότι το χέρι του δεν λειτουργεί και έγινε από κάτω ένα σούσουρο. Στην επιτροπή ήταν και η Φόνσου, η οποία σε κάποια στιγμή του είπε ότι θέλει να τον περάσει. Μάλιστα, ήταν ο μόνος που του είπαν εξ' αρχής ότι θα τον περάσουν, ενώ συνήθως δεν τα λένε αυτά την ώρα της εξέτασης.

Έχει ειπωθεί και μέσα στο θέατρο ότι είμαι σαν τον «Σόιμπλε»

Πρέπει να σκεφτεί κάποιος, ότι όταν γράφονται οι ρόλοι, δεν γράφονται ντε και καλά για έναν συγκεκριμένο σωματότυπο, για μία συγκεκριμένη άρθρωση, για ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Κάποιος μπορεί να σε χρησιμοποιήσει ως μη ανάπηρο, δηλαδή δεν τονίζει την αναπηρία σου, σου δίνει ρόλους κανονικά. Αυτό το πράγμα που πρέπει να κάνεις ντε και καλά τον ανάπηρο, εντάξει…  χαίρω πολύ. Τι να το κάνεις αυτό; Ένας σκηνοθέτης που βλέπει ότι του κάνει ένας συγκεκριμένος άνθρωπος για τον ρόλο, και τετραπληγικός να είναι, θα του κάνει. Δε νομίζω όμως ότι οι σκηνοθέτες είναι τόσο ανοιχτόμυαλοι στην Ελλάδα, έχουν μάθει σε ένα συγκεκριμένο πράγμα. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι, όπως η Πηγή Δημητρακοπούλου, για παράδειγμα, που δεν με είδε ποτέ σαν άτομο με αναπηρία.  Όμως, την ύπαρξή μας μέχρι πριν από κάποια χρόνια δεν την ήξερε. Κατάλαβες;

Η συγκεκριμένη παράσταση που ανεβάζουμε με την Πηγή μιλάει για την άνοδο του ναζισμού και του φασισμού εν γένει. Μιλάει για τον φασισμό που έχουμε και εμείς μέσα μας, που μας έχει εμποτιστεί. Μιλάει για ένα πείραμα στο οποίο κάποιος είναι χειριστής και κάποιος αποδέκτης. Ο αποδέκτης πάει στην αρχή να κάνει λίγο χιουμοράκι και στο τέλος αρχίζει να σκοτώνει τον κόσμο, νομίζοντας ότι αυτό είναι πλάκα. Πόσο εύκολα δηλαδή είμαστε εν δυνάμει τα πάντα. Υπάρχουν άνθρωποι που έρχονται και βλέπουν έναν άνθρωπο στο αμαξίδιο και πολλές φορές κάποιοι δεν το καταλαβαίνουν αρχικά ότι εγώ είμαι όντως σε αμαξίδιο. Κάποιοι άλλοι κάνουν ταυτίσεις του τύπου «Σοϊμπλε». Έχει ειπωθεί και μέσα στο θέατρο ότι είμαι σαν τον «Σόιμπλε».

 Θέλουμε το ισότιμο, το επαγγελματικό και για αυτό το λόγο ζητάμε και την κριτική που θα μας κρίνει με βάση το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα

Από το 2012, κάναμε αιτήσεις κάθε χρόνο με την Ομάδα ΘΕ.ΑΜ.Α. για να ενταχθούμε στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Όλοι μας αγνοούσαν. Πέρυσι, όταν ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος έπρεπε να βγάλει το πρόγραμμα και είδε τη δική μας την αίτηση, ήρθε και μας είδε σε πρόβα. Ετοιμάζαμε τους «Πέρσες» του Αισχύλου. Ήρθε, μας είδε και μας πήρε. Παίξαμε στις 12 και 13 Ιουλίου στη Νέα Σκηνή του Εθνικού. Ο Θεοδωρόπουλος είναι ο πρώτος που άνοιξε κάπως τους ορίζοντες. Οι παραστάσεις ήταν sold out, με 600 ανθρώπους από κάτω που έβλεπαν για πρώτη φορά επαγγελματικό θέατρο με ανθρώπους με αναπηρία. Τονίζω το επαγγελματικό και τονίζω και τη μη φιλανθρωπία: Δηλαδή, εμείς δεν απευθυνόμαστε σε ανθρώπους που θέλουν να βοηθήσουν, θέλουμε το ισότιμο, το επαγγελματικό και για αυτό το λόγο ζητάμε και την κριτική που θα μας κρίνει με βάση το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Αυτό μας ενδιαφέρει. Όταν ξεκίνησα να κάνω θέατρο, δεν έκανα επειδή είμαι ανάπηρος, έκανα επειδή θέλω να κάνω αυτό που γουστάρω. Θέλω να με κρίνουν ως ηθοποιό, όχι ως άνθρωπο με αναπηρία. Ναι, έχω μία αναπηρία, επίσης έχω ωραία μάτια, είμαι καραφλός, έχω ωραία κοιλίτσα. Έχω όλο το πακέτο.

Δεν έχω όνειρα για το τι ρόλους θέλω να παίξω. Εμένα το όνειρό μου είναι να συνεχίσω να παίζω όσο αντέχω και όσο γουστάρω και να κάνω καλές παραστάσεις. Είμαι λίγο κυνικός σε αυτά. Τον σκέφτομαι τον κινηματογράφο, μ' αρέσει πολύ. Η άποψή μου είναι ότι αν υπάρχει ένα πράγμα που έχει μεγαλύτερη ευκολία, αυτό τελικά είναι ο κινηματογράφος, δεν είναι το θέατρο. Στο θέατρο καταλαβαίνω τις αντικειμενικές δυσκολίες και του ατόμου με αναπηρία για την προσέγγιση του ρόλου. Επειδή, μην ξεχνάς ότι όταν έχεις μία βαριά αναπηρία, δεν μπορείς να είσαι πολλές ώρες σε ένα αμαξίδιο. Πιάνεσαι, δεν αντέχεις, όσο εκπαίδευση και να έχεις κάνει. Δύο ώρες πάνω στη σκηνή να χτυπιέσαι, γίνεσαι αλοιφή. Η ευκολία του κινηματογράφου είναι μεγαλύτερη. Κάνεις ένα «cut», λες ένα «stop», παίρνεις μια ανάσα. Είναι μια διαδικασία διαφορετική. Αλλιώς παίζεις στο θέατρο και αλλιώς στον κινηματογράφο. Βέβαια εγώ πιστεύω ότι αν παίζεις καλά στο θέατρο, μπορείς να παίξεις παντού. Το αντίθετο όχι.

Αυτή τη στιγμή ελάχιστες σχολές είναι προσβάσιμες σε άτομα με αναπηρία

Η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου, γνωρίζει τι συμβαίνει με το νόμο. Από την πλευρά τους, μπορεί να θέσουν διάφορα επιχειρήματα όπως, «τι θα γίνει; θα κλείσουν οι σχολές που ήδη υπάρχουν, για να γίνουν πλήρως προσβάσιμες;». Αυτή τη στιγμή ελάχιστες σχολές είναι προσβάσιμες. Ένας από τους λόγους για τον οποίο δεν αλλάζουν τον νόμο, νομίζω ότι είναι αυτός που μόλις σου είπα. Φοβούνται πολύ ότι αν αλλάξει ο νόμος, θα ξεσηκωθούν αυτοί που έχουν ιδιωτικές σχολές, επειδή θα πουν, «εντάξει ρε παιδιά και εγώ τώρα τι να κάνω; Θα μου κλείσετε τη σχολή;». Μπορεί να στο πουν αυτό και δεν είναι θέμα ανθρωπισμού, απλά ο άνθρωπος κάνει τη δουλειά του. Το αν είναι σωστό ή λάθος, θα το κρίνει άλλος, θα το κρίνει και η Ιστορία. Το βασικό θέμα βέβαια, είναι να δούμε τι θα γίνει με τις κρατικές σχολές, που είναι θολό το τοπίο, επειδή η Παιδεία είναι δημόσια όπως και να 'χει. Εμείς εκτός από δημόσια ζητάμε να είναι και προσβάσιμη σε όλους, με το να αποσυρθεί ο νόμος.

*To VICE ζήτησε την άποψη τη κ. Κονιόρδου, αλλά μέχρι τη δημοσίευση του άρθρου δεν είχε απαντήσει . 

ΠΗΓΗ: - VICE